Ông lại nói ở thiên Giải tế rằng: “Nhược phù phi phân thị phi, phi trị khúc
trực, phi biện trị loạn, phi trị nhân đạo, tuy năng chi, vô ích ư nhân; bất
năng, vô tổn ư nhân
若夫非分是非、非治曲直、非辨治亂、非治人道，
虽能之，無益于人，不能，無損于人: Còn như những điều không phân
sự phải, trái, không tị cong ngay, không biện biệt sự trị loạn, không trị nhân
đạo, thì tuy có hay cũng không có ích gì cho người, mà không hay thì cũng
không có tổn gì cho người”. Ông chỉ lấy sự công dụng làm đầu, ngoài ra
không thiết đến những điều cao thâm huyền viễn. Một cái học đã thiên lệch
đi như thế, thật là hại cho sự học vấn và sự tri thức và làm thấp mất cái học
của Nho giáo.
Ba là Tuân Tử đã không đạt tới cái lý đơn nhất siêu việt quán triệt của vũ
trụ, thì tất ông phải lấy cái thường làm chuẩn đích để phê bình và phán đoán
mọi sự. Vậy nên ông cho những điều gì không hợp cái lý ấy, không phân
việc phải, trái, không biện biệt sự trị loạn thì phải bỏ đi. Song cái lý thường
của ta thì có cái vô cùng chí lý, mà sự phải, trái và sự tri loạn thì mỗi thời
một khác và mỗi người hiểu ra một cách, lấy gì làm mực nhất định mà
theo? Tuân Tử thấy rõ chỗ nguy hiểm ấy” cho nên xướng lên cái thuyết:
“Cố học dã giả, cố học chỉ chi dã
故學也者、故學止之也: Cho nên học là
vốn học đến chỗ thôi vậy”. Chỗ thôi ấy là chí túc, tức là bậc thánh, bậc
vương. Lấy bậc thánh bậc vương làm tiêu chuẩn cùng cực, không được
vượt qua hơn nữa. Hễ ai không theo là cấm. Đó là cái phương pháp chuyên
chế đã thấy ở cái học chính danh vậy. Cái phương pháp ấy thành ra cái chủ
nghĩa độc tôn, tuy đương thời là cốt để văn cứu cái học hoài nghi, nhưng về
sau thật một trở lực cho sự học vấn. Nho giáo mà sau thành ra một cái học
tầm thường, mất hết cả cái quan niệm cao viễn là bởi cái kết quả tự nhiên
của chủ nghĩa hẹp hòi về công dụng và cái chủ nghĩa chuyên chế độc tôn.
Ta phải biết rằng những sự ứng dụng của sự học vấn là phải vượt qua cái lợi
thiển cận trước mắt của người thường, phải đem cái nhãn giới của sự học
vấn lên cao quá những cái quyền lợi ngay một lúc, thì ta mới đạt tới những
điều cao xa huyền bí và mới hiểu rõ cái ứng dụng lớn của sự học vấn, rất
cần cho sự tiến hóa chính đáng của xã hội.
