cấm của vua không thể yên được. Theo đạo thì người ta được cái sở thích
của mình, không theo đạo thì gặp cái sở ố của mình vậy” (Quân tử, XXIV).
Hình pháp. Vương giả cốt dùng lễ nghĩa để trị thiên hạ, song nếu còn có
người ngoan ngạnh không chịu theo giáo hóa thì tất là phải dùng đến hình
phạt. “Phàm hình, nhân chi bản, cấm bạo ố ác, thả trưng kỳ vị dã
凡型人之
本,禁暴惡惡,且懲其未也: Phàm hình pháp là cái gốc của thiên hạ, ngăn
cấm điều bạo ngược, ghét bỏ điều ác là để răn những điều chưa xảy ra”
(Chính luận, XVIII).
Phạt người ta có tội là để khiến những kẻ gian ác đừng làm những điều phi
pháp, và sự thưởng, sự phạt của vương giả bao giờ cũng phải cho công
minh và xứng đáng. “Dùng hình pháp mà đáng tội thì có uy; không đáng tội
thì người dưới khinh nhờn, ban thưởng tước lộc mà đáng cho kẻ hiền tài thì
quý, không đáng thì không quý. Đời xưa dùng hình pháp không quá cái tội,
ban thưởng tước lộc không vượt quá cái đức, cho nên có khi giết cha mà
dùng con làm tội, giết anh mà dùng em làm tội. Người thiện, kẻ ác phân
biệt, ai đều lấy cái trung thành mà thông đạt, không bị sự khuất trệ. Ấy là để
khuyên kẻ làm thiện, và răn kẻ không làm thiện, hình phạt thì giảm bớt mà
cái uy quyền thi hành ra như nước chảy, chính lệnh rất phân minh mà việc
hóa đổi như thần” (Quân tử, XXIV).
Lý thuyết của Tuân Tử về đường chính trị tuy không trọng hình pháp lắm,
nhưng vì đã theo cái thuyết tính ác thì cái kết quả tự nhiên tất phải trọng
hình pháp, thành ra cái tông chỉ của Nho giáo bởi đó mà sai lầm đi mãi.
***
Tuân Tử là bậc đại hiền trong Nho giáo về cuối đời Chiến Quốc, học vấn
uyên bác, văn lý tinh vi. Ông thấy đạo của tiên vương mờ tối, người đời mê
hoặc về công lợi và quyền mưu, các tà thuyết bí từ làm loạn lòng người ta,
cho nên ông cực lực bài bác các học thuyết khác để làm cho sáng rõ cái đạo
công chính của thánh hiền.
Dương Lạng
楊倞 đời nhà Đường là người chú thích sách Tuân Tử tối cổ
hơn cả, làm bài tựa nói rằng: “Đời Chiến Quốc họ Thân, họ Thương
, hà
ngược, lấy sự giết cả họ mà luận tội, họ Tôn, họ Ngô
biến trá, giết người
