增之文,世有空加之言: Kinh có cái văn khen tăng lên, đời có những lời nói
bày đặt thêm ra” (Tề thế, XVIII). Thành thử không chịu xét cho rõ thực hư,
việc phải, trái, rồi cứ thấy thánh hiền đời xưa đã nói thế nào là tin như thế.
Vương Sung cho cái học ấy rất dở, nên chi ông làm những thiên Vấn
Khổng, Phi Hàn, Thích Mạnh để tỏ ra thánh hiền đời trước cũng có điều sai
lầm. Ông muốn rằng người quân tử không a dua theo thói đời. Hễ việc gì
mà không hợp nghĩa lý, thì dẫu là lời thánh hiền nói, ta cũng không theo.
Vương Sung rất ghét hạng người hương nguyện, mị thế cầu danh. Ông nói
rằng: “Quân tử tại thế, thanh tiết tự thủ, bất quảng kết tòng, xuất nhập động
tác, nhân bất phụ tòng. Hào hoạt chi nhân, nhiệm sử dụng khí, vãng lai tiến
thoái, sĩ chúng vân hợp
君子在世,清節自守,不廣結從。出入動作,人不附
從。豪猾之人,任使用氣,往來進退,士眾雲合: Người quân tử ở đời, tự giữ
lấy cái tiết tháo trong sạch, không rộng sự giao kết, ra vào động tác, người
ta không phụ tòng. Kẻ hào hoạt thì dùng khí mà sai khiến, qua lại tới lui,
nhân chúng theo như mây hợp” (Giảng thụy, XVI). Những kẻ mà nhiều
người a tòng vị tất đã là người ngay chính, mà người độc lập một mình vị
tất đã là người dở. Nên chi xét người hay là xét việc, ta phải xem có hợp
đạo lý hay không; hợp đạo lý là phải, không hợp đạo lý là trái, chứ đừng lấy
số nhiều người ít người mà làm chuẩn đích. Đó là cái công lệ trong sự suy
xét và sự phán đoán vậy.
Đại để Vương Sung là người có tư tưởng độc lập, không câu nệ như những
học giả khác, bất kỳ học thuyết nào hễ có điều hay là ông lấy, có điều dở là
ông chê. Ông là người vốn theo Nho giáo, mà có chỗ nào ông tưởng là
Khổng, Mạnh sai lầm thì ông cũng không kiêng nể, cứ sự thực mà nói
thẳng. Vậy nên hậu nho cho ông là một nhà tạp gia, chứ không phải là một
nhà thuần chính nho học.
Xét ra thì cái học của Vương Sung cũng có phần nông nổi và hẹp hòi thật,
là vì ông chỉ chuyên dùng cái lý thiển cận mà biện luận, cho nên thường
không đạt tới cái ý nghĩa thâm viễn hoằng đại của thánh hiền. Tuy nhiên,
cái học ấy cũng có nhiều điều khả thủ về đường thực tiễn để chữa những
việc mê hoặc của lưu tục.
