NHO GIÁO - Trang 340

Nho giáo từ đời Xuân Thu cho đến đời nhà Tần chỉ là một học phái trong
các học phái khác, tuy có cái tông chỉ quang minh chính đại nhưng vẫn
không có cái địa vị nhất tôn như đời Hán trở đi. Vì chưng có quân chủ bảo
hộ, cho nên Nho giáo mới có cái thế lực rất mạnh ở đời nhà Hán và mới lan
ra khắp trong xã hội Tàu.
Hán nho lại có công sưu tầm những sách cũ, giải thích các ý nghĩa và sắp
đặt ra các Kinh, Truyện lưu truyền ở đời. Hậu thế nhờ đó mà biết được đạo
của thánh hiền. Song vì Hán nho thiên về cái học chương cú huấn hỗ, bỏ
mất cái nghĩa lý sâu xa, thành thử cái tinh thần của Nho giáo lại sai lầm đi
mất nhiều. Những sự sai lầm ấy gây thành cái lưu tệ rất lớn về sau.
Hán nho tuy có những người như Dương Hùng và Vương Sung đã trông
thấy cái tệ ấy, cũng có ý muốn sửa đổi, nhưng phần thì vì thế lực không đủ
làm cho thiên hạ theo mình, phần thì người đời say đắm về đường lợi lộc,
không sao vãn hồi lại được. Bởi thế cho nên cái trình độ của nho học cứ
thấp dần xuống, và cái tinh thần cũng hao mòn mất nhiều. Về sau, vào
khoảng Lục Triều và Tùy, Đường, những người khao khát cái lý tưởng siêu
việt đều khuynh hướng về Lão học và Phật học.
Tuy nhiên ta cũng nên biết rằng Hán nho đối với xã hội Tàu có cái công rất
lớn là lấy cái học minh kinh mà xây đắp thành cái nền văn hóa rất vững
vàng lâu bền xưa nay chưa từng có vậy.