THIÊN XIII. NHO GIÁO ĐỜI TAM QUỐC VÀ LỤC TRIỀU
(220 - 590)
Tình trạng Nho giáo đời Tam Quốc và Lục Triều. Nho giáo truyền đến
cuối đời Đông Hán, bế ngoài thì rất thịnh mà bề trong thật là suy. Các học
giả chỉ chăm chăm về lối chương cú, huấn hỗ, chia ra chi nọ, phái kia. Mỗi
phái học theo một lối, rồi cãi nhau về cái nghĩa từng câu, từng chữ, bỏ mất
cái ý nghĩa thâm viễn hoằng đạt. Sách Hán thư Nghệ văn chí
漢書藝志 nói
rằng: “Có khi một câu năm chữ, mà bàn ra đến mấy vạn lời”. Sự học mà
làm nát nghĩa đến như thế, thì còn gì là nghĩa lý của thánh hiền nữa!
Sự học đã dở mà lại phải thời đại biến loạn, trong thì triều chính hư hỏng,
kẻ hoạn quan chuyên quyền, ngoài thì giặc dã nổi lên đánh phá các nơi.
Những người gian hùng giảo quyệt nhân cơ hội ấy mà dấy lên để mưu cái
quyền lợi riêng của mình. Trong khi ấy ai là người có thao thủ, giữ danh
tiết, đều bị chém giết rất tàn hại, thành ra lòng người ngơ ngác, không biết
theo về phương hướng nào.
Đến khi Tào Tháo cầm quyền ở đất trung nguyên, chuyên dùng những kẻ
hào hiệp, ngang ngược, thậm chí đến những người bất nhân, bất hiếu,
những kẻ ô danh, ác hạnh mà có thuật trị nước dùng binh, thì cũng tái tam
xuống lệnh đón rước. Thành thử phong tục bại hoại, nhân tâm biến đổi.
Cố Viêm Võ
顧炎武 đời nhà Thanh bàn chuyện đời Hán nói rằng: “Vua
Quang Vũ, Minh Đế, Chương Đế, mấy đời dùng cái trị của kinh thuật và sự
phòng giữ của tiết nghĩa mà vẫn không đủ, một mình Tào Mạnh Đức biến
làm cái tục hủy phong bại thường mà có thừa”. Thế mới biết gây nên sự hay
rất khó, mà làm sự phá hoại rất dễ vậy.
Những điều ấy chứng rõ ở trong sử. Khi vua Võ Đế nhà Tấn mới lên ngôi,
quan tân kỵ thường thị là Phó Nguyên
付元 dâng sớ nói rằng: “Tôi nghe
đấng tiên vương trị thiên hạ, giáo hóa hưng thịnh ở trên, thanh nghị thi hành
ra ở dưới. Vừa rồi vua Ngụy Võ chuộng pháp thuật, mà thiên hạ quý hình
danh, vua Ngụy Văn quý những người thông đạt mà rẻ sự thủ tiết, về sau
mối giường không có, sự phóng đảng đầy triều, khiến cho thiên hạ mất cả
