NHO GIÁO - Trang 482

bực, đến nỗi thành bệnh, ông tự an ủi rằng làm bậc thánh hiền là phải cố
phận, bèn theo đời mà học từ chương.
Sau khi ông đỗ hương thí, ông vào thi hội không đỗ, về nghĩ ngợi, cho sự
học từ chương không đủ làm cho mình suốt đến đạo được. Năm 27 tuổi,
một hôm ông đọc bài sở của Chu Hối Am dâng cho vua Quang Tông nhà
Tống có nói rằng: “Phải lấy sự cư kính và trí chí làm cái gốc của sự đọc
sách, phải lấy sự theo tuần tự cho đến chỗ tinh vi làm cái phép của sự đọc
sách”. Ông mới hối rằng: “Khi trước ta dùng sức tuy cần mà chưa từng theo
tuần tự để đến chỗ tinh vi, cho nên không có cái sở đắc”. Từ đó ông cứ tuần
tự mà nghĩ ngợi, song càng nghĩ càng thấy vật lý và tâm của mình như là
chia ra làm hai vậy, trong bụng vẫn bàng hoàng không biết tự xử ra làm sao,
rồi trầm uất và bệnh cũ lại phát ra, Thấy thế, ông lại càng tin là làm thánh
hiền phải có bổn phận. Chợt nghe có kẻ đạo sĩ bàn cái thuật dưỡng sinh,
ông bèn nghĩ bỏ đời vào núi ở.
Năm 28 tuổi, ông thì đỗ đệ nhị giáp tiến sĩ, rồi ra làm quan, mà vẫn vơ vẩn
nghĩ đến sự xuất gia. Một hôm rảnh việc quan, đi đến chơi ở núi Cửu Hoa,
ở đó có người đạo sĩ tên là Sài Bồng Đầu hay bàn việc tu tiên. Ông đến yết
kiến mà bàn đạo. Sau lại nghe ở động Địa Tạng có một dị nhân thường ngồi
nằm ở dưới gốc cây thông, không dùng hỏa thực, ông không ngại đường
hiểm trở, đi tìm đến nơi để bàn đạo. Sau ông trở về Kinh gặp những bạn cũ,
ai nấy đều lấy tài danh trì sinh ở chỗ cổ học văn thi. Ông than rằng: “Ta sao
nỡ đem cái tinh thần có hạn làm cái hư văn vô dụng”. Ông bèn cáo bệnh xin
về đất Việt, làm nhà ở trong động Dương Minh, học cái thuật đạo dẫn của
Đạo gia. Ông học cái thuật ấy đã giỏi. Một hôm có mấy người bạn đến chơi,
ông biết trước, cho người đi đón, nói rõ lai lịch. Ai nấy đều kinh dị, tưởng
là ông đã đắc đạo. Được ít lâu ông nghĩ lại và hỏi rằng: “Cái thuật ấy không
phải là chính đạo, không đủ học”. Rồi ông bỏ thuật ấy và muốn lìa nhà trốn
đi nơi xa, nhưng lại nghĩ nhà còn bà tổ mẫu và còn cha, thành ra lần lữa
chưa quyết định. Sau ông hối ngộ rằng: “Cái bụng yêu đấng thân, sinh ra từ
lúc còn bé, cái bụng ấy mà bỏ đi, thì chẳng khác gì đoạn tuyệt cái chủng
tính của mình”. Ông lại có ý ra ứng dụng ở đời. Năm sau ông đi chơi ở
vùng sông Tiền Đường và Tây Hồ xem các chùa chiền. Ở đó có một vị hòa