quên cả ngôn ngữ, quên cả cảnh giới, gặp chỗ nào cũng phùng nguyên, càng
lay động lại càng im lặng, thế mới là triệt ngộ
徹悟 (Ngữ lục).
Cái học của Long Khê lên đến chỗ cùng cực, tất là phải phảng phất giống
Lão học và Phật học. Các nho giả khác thường bó buộc ở chỗ thấp, cho nên
mới có nhiều điều nghị luận. Bạn ông là Đường Kinh Xuyên, thuộc chi phái
Nam trung nói rằng: “Ông tự tin hậu quá, không phòng đến cái hình tích,
bao bọc rộng rãi, không chọn cái sạch, bẩn, cho nên lời nghị luận ở đời
không hẳn mặt nào”. Hoàng Lê Châu nói rằng: “Lương tri đã là sự lưu hành
của tri giác, thì nó không nhất định ở chỗ nào, không cần có khuôn phép; hễ
đã dùng đến công phu, thì làm trở ngại cái thể hư vô, thế là phải gần với
Thiền học. Sự lưu hành tức là cái chủ tể, nhưng với tay lên núi cao, không
bấu víu vào đâu được, phải lấy tâm tức nương nhau làm phép quyền tạm,
thế là gần Lão học. Tuy nói là chân tính lưu hành thì tự nhiên thấy rõ cái
thiên tắc, nhưng đối với cái khuôn phép của Nho học cũng hơi khác vậy.
Song ông thân thừa cái mạt mệnh của Dương Minh, những lời vi ngôn của
Dương Minh thường thường còn truyền lại. Sau Tượng Sơn không thể
không có Từ Hồ; sau Dương Minh không thể không có Long Khê. Lấy sự
thịnh suy của học thuật mà suy rộng ra, thì Từ Hồ làm cho cái luồng sóng
của Tượng Sơn lưu thông, mà Long Khê khi khơi sông tìm nguồn, đối với
cái học của Dương Minh vốn có phát huy ra được nhiều như vậy”.
Trương Nguyên Xung. Trương Nguyên Xung
張元冲, tự là Thúc Khiêm
叔謙, hiệu là Phù Phong 浮峯, người đất Âm Sơn, tỉnh Chiết Giang, đỗ tiến
sĩ, làm quan đến chức phó đô ngự sử, tuần phủ tỉnh Giang Tây. Ông thường
nói rằng: “Cái đạo của Khổng Tử là nhất dĩ quán chi; cái đạo của Mạnh Tử
là vạn vật đều đủ ở ta. Cái thuyết lương tri chỉ thế mà thôi”. Ông lại nói:
“Học thì trước phải lập chí. Không học làm thánh nhân không phải là chí
vậy. Cái học của thánh nhân ở sự giới cụ cẩn độc, không như thế không
phải là học”.
2. Giang Hữu Vương môn
江右王門. Môn phái này ở đất Giang Tây, có
những danh nho như Châu Thủ Ích, Âu dương Đức, Nhiếp Báo, La Hồng
Tiên, Trần Cửu Xuyên, v.v. cố sức giảng tập cái học của Dương Minh, cho
