chỉ, khả dĩ cửu tắc cửu, khả dĩ tốc tắc tốc, Khổng Tử dã”
可以仕則仕, 可
以止則止, 可以久則久, 可以速則速, 孔子也: Nên làm quan thì làm quan,
nên thôi thì thôi, nên lấy làm lâu thì lâu, nên lấy làm chóng thì chóng, là
đức Khổng Tử vậy” (Mạnh Tử: Công Tôn Sửu thượng). Có người không
hiểu cái đạo của Ngài, thường hay buông lời hủy báng Ngài. Thầy Tử Cống
nói rằng: “Vô dĩ vi dã, Trọng Ni bất khả hủy dã. Tha nhân chi hiền giả,
khâu lăng dã, do khả du dã; Trọng Ni, nhật nguyệt dã, vô đắc nhi du yên.
Nhân tuy dục tự tuyệt, kỳ hà thương ư nhật nguyệt hồ? Đa kiến kỳ bất tri
lượng dã
無以爲也，仲尼不可毀也。他人之賢者，丘陵也，猶可踰也;
仲尼，日月也，無得而踰焉。人雖欲自絕，其何傷於日月乎？多見其
不知量也: Hủy báng sao được. Đức Trọng Ni không ai hủy báng được.
Người khác có tài giỏi thì cũng như cái gò, cái đống, còn có thể trèo qua
được. Đức Trọng Ni như mặt trời, mặt trăng, không sao mà trèo qua được.
Dẫu có người muốn lấy lời hủy báng mà tự tuyệt với mặt trời, mật trăng, thì
hại gì đến mặt trời, mặt trăng đâu? Càng đủ rõ là người không biết lượng
vậy” (Luận Ngữ, Tử Trương XIX). Cứ như thầy Tử Cống thì: “Phu Tử chi
bất khả cập dã, do thiên chi bất khả giai nhi thăng dã. Phu Tử chi đắc bang
gia giả, sở vị ‘lập chi tư lập, đạo chi tư hành, tuy chi tư lai, động chi tư
hòa, kỳ sinh dã vinh, kỳ tử dã ai.’ Như chi hà kỳ khả cập dã?
夫子之不可
及也，猶天之不可階而升也。 夫子之得邦家者，所謂 “立之斯立，道
之斯行，綏之斯來，動之斯和，其生也榮，其死也哀。” 如之何其可
及也？: Phu Tử không ai sánh kịp được, như trời kia không ai bắc thang
mà lên được. Nếu Phu Tử được có nước mà trị, thì có thể bảo là gây dựng
cho dân thì dân nên, dạy dân thì dân theo, yêu dân thì dân mến, khiến dân
làm thì dân được hòa, sống được vẻ vang, chết người ta thương tiếc. Ai là
người sánh kịp được” (Tử Trương, XIX).
Cái đức vọng của Khổng Tử to như thế, nhưng đến ngày nay cái văn hóa
vật chất quật khởi lên, những dân tộc ở Á Đông này đều nô nức bỏ cũ theo
mới, có người cho đạo của Ngài làm ngăn trở cho sự cải cách, muốn trừ bỏ
đi. Đó chẳng qua là vì sự náo nhiệt trong cuộc hành động một thời, người
đời còn đang say đắm về đường công lợi, chưa có thì giờ mà suy xét cho
kỹ, cho nên mới lấy cái lầm lỗi của bọn hủ nho mà bài bác cái đạo của
