nhân không chán, dạy người không mỏi, có thể bảo ta được thế mà thôi”
(Thuật nhi, VII).
Đối với các môn đệ, Ngài rất dễ dãi. Hễ ai theo đúng lễ thì không bao giờ
Ngài từ chối. Ngài nói rằng: “Tự hành thúc tu dĩ thượng, ngô vị thường vô
hối yên
自行束脩以上，吾未嘗無誨焉: Từ người đem lễ bó nem trở lên,
ta chưa từng không dạy ai vậy” (Thuật nhi, VII).
Sự giáo hối của Ngài có cái chủ ý làm cho sáng cái đức sáng của người ta,
chứ không những chỉ đem cái biết của mình mà trao cho người ta. Ngài
dùng cách làm cho người ta tự mình hiểu được mọi lẽ phải, trái. Ngài nói
rằng: “Ngô hữu tri hồ tai? Vô tri dã. Hữu bỉ phu vấn ư ngã, không không
như dã, ngã khấu kỳ lưỡng đoan nhi kiệt yên
吾有知乎哉？無知也。有鄙
夫問於我，空空 如也，我叩其兩端而竭焉: Ta có biết gì không? Không
biết gì cả. Có đứa quê kệch hỏi đến ta, ta không không như không biết gì,
đem đầu đuôi trước sau mà nói, làm cho người ấy biết hết mọi lẽ. (Luận
Ngữ: Tử hãn IX).
Đó thật là một cái phương pháp giáo hối rất hay để mở rộng cái biết của
người ta vậy.
Đối với học trò, không bao giờ Ngài làm việc gì mà không cho mọi người
biết. Ngài bảo các học trò rằng: “Nhị tam tử dĩ ngã vi ẩn hồ? Ngô vô ẩn hồ
nhĩ! Ngô vô hành nhi bất dữ nhị tam tử giả, thị Khâu dã
二三子以我為隱
乎？吾無隱乎爾！吾無行而不與二三子者。是丘也: Các anh tưởng ta
có giấu gì các anh chăng? Ta không giấu các anh điều gì cả; ta không làm
điều gì mà không cho các anh biết. Ta thực thế vậy” (Thuật nhi, VII). Ngài
ôn hòa và thành thực như thế, cho nên học trò Ngài rất đông, mà ai cũng
yêu mến và kính trọng Ngài như cha sinh ra vậy.
Khổng Tử mất. Ngài về ở nước Lỗ đến mùa xuân năm Canh Thân là năm
thứ 39 đời vua Kinh Vương nhà Chu, người nước Lỗ đi săn, bắt được con
kỳ lân, què chân trước bên tả, ai cũng cho là điềm không lành, đem thả ra
ngoài đồng. Ngài đi xem, trông thấy, nói rằng: “Kỳ lân ra làm gì thế?” Nói
rồi bưng mặt mà khóc. Khi Ngài trở về, Ngài nói rằng: “Ngô đạo cùng hỹ
吾 道 窮 矣 : đạo ta cùng vậy”. Sách Xuân Thu của Ngài làm, chép đến
chuyện ấy là hết.
