NHỮNG BÍ ẨN ĐẰNG SAU CÁC CUỘC THÁNH CHIẾN TẠI VIỆT NAM - Trang 76

thánh cho 117 vị tử đạo vào ngày 19.6.1988.
5.- Phản tỉnh của vua Tự Đức
Để trả lời những tố cáo và những đòi hỏi của phong trào Văn Thân, năm
1864 vua Tự Đức ra một sắc dụ có đoạn như sau :
"Trẫm là phụ mẫu của dân, Trẫm nỡ nào sát hại những người dân, người
con trong nước. Có những quan yêu cầu giết sạch dân công giáo, nhưng
Trẫm không thể chấp nhận một biện pháp như vậy. Trẫm đã dùng một biện
pháp nghiêm nhặt nhưng vừa phải, là biện pháp phân sáp dân công giáo.
Như thế dân chúng biết lòng Trẫm độ lượng đến mực nào.
"Những người có phận sự phải thi hành sắc dụ của Trẫm dạy có nhiều quan
đã dùng dịp này để làm khổ dân đến cực độ. Trẫm rất lấy làm đau lòng vì
những hành động trên. Lúc hòa bình trở lại, Trẫm đã cấp tốc truyền cho
giáo dân về quê hương xứ sở để giữ đạo của mình.
"Dù vậy ở trong nước vẫn có bè đảng, có những đảng thấy mình được che
chở thành thử trở nên kiêu căng, tìm cách báo thù, làm cho cả toàn dân phải
than phiền, đàng khác ghét chúng và tìm mọi cách để phá hại.
"Phần các người công giáo, Trẫm nhận rằng : Công giáo ở vào một tình thế
đau đớn, nhưng dù sao sự trung thành của người công giáo đối với Đạo và
đối với luật nước làm Trẫm hết sức khâm phục. Trong cách đối xử, Trẫm sẽ
không phân biệt lương hay giáo. Nếu công giáo còn giữ một mối thù, tức
nhiên công giáo không theo lệnh vua. Công giáo sẽ là phiến loạn; đã là
phiến loạn thì còn gì là công giáo?" "Còn Văn Thân, không hiểu các ông đã
học ở sách nào để vi phạm luật nước bằng cách tập trung trong các làng để
giết hại người công giáo. Các bậc thánh hiền đã lên án vũ lực, các người
không có quyền hành động như thế. "Nếu hành động vì thù hằn nhau,
không những người này sẽ nuốt người kia, như cá lớn nuốt cá bé ở ngoài
biển, mà có khi sẽ nổi lên chống triều đình, như vậy sẽ gây ra không biết
bao nhiêu tai hại. Ai sẽ chịu trách nhiệm về những vụ lộn xộn, phải chăng
là Văn Thân?"(34)
Những điều vua Tự Đức nêu ra không đúng với những việc ông đã làm,
nhưng điều này chứng tỏ ông nhìn nhận rằng ông đã hành động không đúng
khi ra lệnh giết hại người công giáo nên đã gây ra nhiều hậu quả tai hại,