nông thôn. Dù thế nào, đánh giá những gì tốt đẹp nhất cho họ, khi cuộc
sống và sinh mạng bị đe doạ, là đỉnh cao của tính ngạo mạn đế quốc, "ngạo
mạn về quyền lực" như thượng nghị sỹ Fulbright đã gọi.
Trước đây tôi mới chỉ đọc những ước tính tình báo cho thập kỷ trước năm
1961 thì giờ đây tôi được đọc toàn bộ phân tích trong nghiên cứu của
McNamara với tài liệu viết về những quyết định trong thập kỷ 50, cả trong
cuộc "chiến tranh Pháp" và những năm sau đó khi Mỹ "ủng hộ" cuộc chiến
chính trị và chiến tranh vũ trang tại Nam Việt Nam. Tôi quyết định đọc
những tài liệu này cuối cùng vì tôi cho rằng những tài liệu đó ít liên quan
nhất đến việc tìm hiểu thập kỷ 60. Tôi đã nhầm.
Đây là những gì tôi hiểu, mà mới chỉ vài tháng trước đó tôi không hiểu, khi
đọc xong toàn bộ Hồ sơ Lầu Năm Góc tới cuối tháng 9-1969.
- Không có chiến tranh Đông Dương lần thứ nhất và lần thứ hai; chỉ có một
cuộc xung đột liên tục kéo dài gần một phần tư thế kỷ.
- Trên thực tế, đó luôn luôn là cuộc chiến của người Mỹ ngay từ đầu: lúc
đầu là giữa Pháp và Mỹ, cuối cùng là toàn bộ Mỹ. Trong cả hai trường hợp,
đó là cuộc chiến đấu của người dân Việt Nam - không phải tất cả người
Việt Nam nhưng số lượng đủ lớn - để chống lại chính sách và tài trợ của
Mỹ, kỹ thuật viên, súng đạn và cuối cùng là binh lính và phi công.
- Ít nhất là từ cuối thập kỷ 40, không có một năm nào mà bạo lực chính trị
tại Việt Nam có thể đạt tới quy mô của một "cuộc chiến" nếu như Tổng
thống Mỹ, Nghị viện Mỹ hay người dân Mỹ không đổ tiền của, vũ khí và
cuối cùng là sức người: đầu tiên thông qua người Pháp, sau đó qua nguỵ
quyền Sài Gòn và cuối cùng là rót trực tiếp. Thực ra sẽ không có cuộc
chiến nào sau năm 1954 nếu Mỹ và tay chân nguỵ quyền tại Việt Nam được
