sánh với J. Neruda. Kafka viết bằng tiếng Đức, trong khi đó Neruda viết
bằng tiếng Séc, thứ ngôn ngữ dân tộc của người Séc. Những “lấn cấn” giữa
tiếng Đức và tiếng Séc trong một tình thế giống như người Việt Nam phải
lựa chọn giữa tiếng Hán Việt, tiếng Pháp và tiếng Việt cũng được phản chiếu
trong tập Những câu chuyện về khu phố nhỏ ven sông (lại thêm một điều gần
gũi thật đặc biệt!). Văn chương của Kafka mang tính nhân loại, tính phi
thực, giống như người nhân viên đạc điền trong Lâu đài luôn loay hoay tìm
con đường “lên phía trên” để rồi bị mắc kẹt trong một thế giới hoàn toàn xa
lạ, không thể hiểu nổi và một số phận bi thảm. Neruda lại có một lựa chọn
khác. Viết bằng tiếng Séc, thế giới văn chương của ông gắn với khu phố nhỏ
ven sông, khu Malá Strana của những người thị dân tầm thường và bé mọn.
Trên mọi khía cạnh, Neruda “Séc” hơn Kafka. Để hiểu văn hóa Séc, cuộc
sống của người Séc bình dân hồi giữa thế kỉ XIX, cần phải đọc Neruda.
Kafka đến với tính nhân loại bằng cách vượt qua tính dân tộc, trong khi đó
Neruda đến với nhân loại bằng con đường đi sâu tận cùng vào tâm tính dân
tộc.
Nói như vậy không có nghĩa là văn chương Jan Neruda hoàn toàn xưa
cũ. Giống như Tản Đà hay muộn hơn, Phạm Duy Tốn, Nguyễn Công Hoan
của Việt Nam, Neruda viết văn trong một tình thế khi mà tiến trình hiện đại
hóa văn chương song hành với sự trỗi dậy của tinh thần dân tộc và văn hóa
bản địa. Đó là thời điểm giao thời ở buổi bình minh của tiến trình hiện đại
hóa khi mà những khát vọng đan xen, hòa trộn vào nhau, khi mà người viết
vừa muốn tạo dựng một cái gì “đặc định dân tộc”, vừa muốn thể nghiệm và
bắt kịp với tiến trình hiện đại hóa đã được diễn ra ở những khu vực khác
hoặc xa, hoặc gần trên thế giới. Thời khắc đặc biệt trong tiến trình lịch sử
văn học đó khiến cho văn chương của Neruda có một tính mới mẻ đặc biệt
về kĩ thuật. Đọc những truyện ngắn như Một tuần trong ngôi nhà yên tĩnh
hay Buổi thánh lễ đặc biệt sẽ thấy ông sử dụng những kĩ thuật về giọng kể
và điểm nhìn một cách hết sức tự nhiên nhưng cũng không kém phần điêu
luyện nếu so với bất cứ nhà văn hiện đại và đương đại nào trên thế giới.
Khác với nhiều nhà văn Việt Nam, Neruda có một sự đa dạng đặc biệt về
văn phong. Dẫu chỉ là một tập truyện ngắn không dày với những mẩu
