Không, không thể đem qui truyện trinh thám vào bất cứ một thứ khuôn
mẫu hình thức nào và càng không thể nhận định đơn thuần rằng mục tiêu
chính của nó chỉ là phơi bày các loại tội ác, và người viết không được đặt
cho mình một mục tiêu nào khác hơn, ngoài mục tiêu vừa nêu. Vì lẽ gì ta
lại không nghĩ rằng trong trường hợp này hoặc trường hợp khác, người cầm
bút sở dĩ tỏ ra tâm đắc hơn với thể loại trinh thám chẳng qua chỉ vì hình
thái sáng tác này giúp anh ta thể hiện thành công hơn nhiệm vụ nghệ thuật
đang khiến mình xúc động ? Balzac chẳng hạn, từng tuyên bố rằng chủ
đích thực của thiên tiểu thuyết «vẻ hào hoa và sự cùng khốn của đám kỹ nữ
thượng lưu” là cuộc độc chiến giữa thám tử và hung thủ.
Theo tôi hình dung, định nghĩa đúng đắn nhất, giúp hiểu được thực chất
của truyện trinh thám, là định nghĩa do một nhà phê bình Xô-viết đưa ra
mấy năm trước đây: «Một truyện trinh thám chỉ thành công, khi việc tạo
dựng một cốt truyện hấp dẫn không phải chỉ là mục đích tự thân, mà bị chi
phối bởi cách giải quyết những mục tiêu chung đặt ra cho toàn hộ ngành
văn học đó”. Quả vậy, truyện trinh thám là một thể loại hoàn toàn bình
đẳng với tất cả các thể loại văn chương khác, và phải đánh giá nó trên quan
điểm những yêu cầu chung của toàn ngành văn học.
Các tác phẩm ưu tú của thể loại văn chương, thiên về hướng tạo dựng
các cốt truyện lôi cuốn, được đông đảo công chúng hâm mộ, bao giờ cũng
rất coi trọng việc khảo sát những vấn đề hệ trọng và nghiêm túc của cuộc
đời. Trong những vấn đề vừa nêu, có tầm quan trọng hơn cả chắc hẳn là
vấn đề cái thiện và cái ác. Nội dung của những sáng tác trinh thám xuất sắc
không phải chỉ đóng khung ở việc truy tìm đầy hấp dẫn một hung thủ tinh
ranh và xảo quyệt, ở những phân định hợp lô-gich cực kỳ rắc rối của một vị
dự thẩm hay một chuyên gia điều tra hình sự. Trước hết, nó phải là một
nghiên cứu thấu đáo của nhà văn về những cội nguồn sâu xa của tội ác. Khi
mời bạn đọc cùng nhân vật chính dự phần vào việc phanh phui những hành
vi phạm tội rắc rối và nguy hiểm của một hung thủ, nhà văn đồng thời cũng
tạo cho bạn đọc một mảnh đất màu mỡ chẳng những để giải quyết cái
nhiệm vụ muôn thuở — Ai là thủ phạm gây nên vụ án mạng kia, mà còn để
dò tìm những tình huống trong đó tội phạm đã xảy ra và hành động phạm
