để giải thoát? Câu này có nghĩa là sắc có mặt trong quá khứ. Trong khi đó
thì các tông phái khác lại chủ trương: Chỉ có hiện tại là có thật, còn quá khứ
đã qua rồi và tương lai thì chưa tới.
Hai bên đều đã trích dẫn lời của Đức Thế Tôn. Bên nào cũng có giáo
chứng, nhưng có giáo chứng vẫn chưa đủ nên phải sử dụng thêm lý chứng,
tức là dùng lý luận để chứng minh chủ trương của mình.
Giáo lý của Hữu Bộ cho rằng “Tam thế thật hữu, pháp thể hằng hữu.” Ba
thời quá khứ, hiện tại và vị lai là thật có và bản chất của các pháp luôn luôn
có. Chủ trương này được gọi là thực tại luận, một thực tại luận đa nguyên
(pluralist realism). Đó là danh từ triết học ngày nay. Hữu Bộ cũng đi tới sự
phân tích vật chất ra thành từng nguyên tử gọi làanu. Sự phân tích đã đi tới
mức độ cùng cực của nó: Hạt vật chất nhỏ nhất mà chúng ta có thể chia ra
được, nó là láng giềng của hư không, mắt người không thể nào thấy được,
chúng ta chỉ có thể thấy được bằng thiền định mà thôi. Đó là đứng về
phương diện vật chất. Đứng về phương diện thời gian, người ta chia thời
gian ra thành từng sát na, tức là đơn vị nhỏ nhất của thời gian và láng giềng
của nó là sự không có mặt của thời gian.
Nghiên cứu thì thấy Thuyết Nhất Thiết Hữu Bộ hình như đã chịu ảnh
hưởng của một học phái ở Ấn Độ thời đó, đó là học phái Thắng Luận
(Vaiśeśika). Vaiśeśika cũng chủ trương một thực tại luận đa nguyên. Trường
phái triết học này chưa có mặt trong thời Đức Thế Tôn còn tại thế. Trong
kinh điển mà Đức Thế Tôn nói không có dấu tích gì về sự có mặt của trường
phái Thắng Luận.
Hữu Bộ phân tích các pháp ra làm nhiều phạm vi như sắc pháp (material
dharma), tâm pháp, tâm sở pháp (mental formation), tâm bất tương ưng hành
pháp (unconnected-with-mind dharma) và vô vi pháp (unconditioned
dharma). Chúng ta thấy khá rõ rằng phạm trù thứ tư (tâm bất tương ưng
hành pháp) của Hữu Bộ chịu ảnh hưởng của Thắng Luận. Các pháp như văn
cú, tốc độ, thời gian, không gian, đắc, thất, v.v... đều là tâm bất tương ưng
hành pháp, nó không phải là tâm, không phải là tâm sở, cũng không phải là
