thực thì không có một chủ thể đang chạy, không có gì chuyền từ chỗ này
sang chỗ khác, chỉ có sự tác động của cái này lên cái kia mà thôi. Đó là chủ
trương của Thượng Tọa Bộ: Các pháp sinh ra rồi diệt liền nhưng cái sinh
diệt đó tác động tới cái kế tiếp và cứ như thế mà đi tiếp. Nếu có quả báo,
luân hồi thì đó là do có sự tác động như thế chứ không phải tại vì có một cái
thường hằng, bất biến đi ngang qua quá khứ, hiện tại và tương lai.
Khi ta nói “gió thổi”, theo tư duy của ta, có nghĩa là có một cái gọi là
“gió” và cái đó đang thổi. Phải có gió mới thổi được, không có gió thì làm
sao thổi? Sự thật thì chỉ có gió mà không có ai thổi cả, gió mà không thổi thì
không phải là gió nữa. Cũng như mưa rơi, mưa mà không rơi thì làm sao
được gọi là mưa? Trong danh từ “gió thổi”, “mưa rơi” chúng ta thấy: gió tức
là thổi, mưa tức là rơi. Nếu không có thổi thì không có gió, không có rơi thì
không có mưa. Sự thật là không cần có một chủ thể, một tác giả. Chỉ cần tác
động, không cần chủ thể.
Thường thường, chúng ta phân biệt chủ thể và động tác, và chủ thể ấy có
thể không làm động tác ấy. Đó là sai lầm của chúng ta. Theo chủ trương
Nguyên thỉ của Đức Thế Tôn, có hành động mà không cần có một chủ thể
để hành động, có tư duy (pensée) mà không cần phải có người tư duy
(penseur). Tư tưởng này nối tiếp tư tưởng khác và chỉ có những tư tưởng nối
tiếp nhau mà không cần có một chủ thể tư duy đi ngang qua. Thoughts
without thinker. Những tư tưởng tiếp tục đi theo chiều hướng nhân quả cho
chúng ta có cảm tưởng có một dòng liên tục, có một cái gì thường còn. Cái
thường còn là một ảo tưởng. Thấy rằng có một chủ thể đi ngang qua thời
gian, đó là một ảo tưởng. Trong đêm đen, nếu ta cầm một bó đuốc đang cháy
quay thành vòng tròn rất đều thì người đứng trước ta tưởng là có một vòng
lửa. Thật ra vòng lửa đó hoàn toàn không có. Chỉ có một ảo giác được gây ra
bởi sự tiếp nối của những đóm lửa nối tiếp với nhau thành vòng tròn. Cái có
thật là những đóm lửa nối tiếp nhau một cách miên mật, cái không có mà
chúng ta tưởng là có, đó là cái vòng tròn lửa. Cái ngã của ta cũng vậy, ngã là
một ảo tưởng, chỉ có các uẩn sinh diệt trong từng sát na tiếp nối nhau theo
luật nhân quả nghiệp báo mà không cần phải có một chủ thể đi ngang qua từ
quá khứ đến hiện tại và về tương lai.
