thì Thượng Tọa Bộ có quan niệm Hữu phần thức. Tất cả đều để đáp lại nhu
yếu của con người là đòi hỏi phải có một chủ thể, phải có một sự tương tục.
Hai đòi hỏi lớn nhất của con người đối với đạo Bụt mà các nhà luận sư
phải cố gắng làm thỏa mãn là: có một đối tượng để kính ngưỡng và có một
chủ thể để bám vào mà giải thích được cơ chế của sự tu chứng và sự tạo tác
và lãnh thọ nghiệp báo. Nếu thấy được hai điều này thì chúng ta bắt đầu hiểu
được sự phát triển của tư tưởng Phật giáo. Đây là chìa khóa giúp cho quý vị
nghiên cứu lịch sử tư tưởng Phật giáo sau này.
Về sau Hóa Địa Bộ lại cũng chịu ảnh hưởng của Hữu Bộ. Cái mà ban đầu
bản tông chủ trương thì sau đó mạt tông lại chủ trương ngược lại. Hóa Địa
Bộ chủ trương: Quá khứ có và tương lai cũng có. Đó là một chủ trương trái
ngược lại với chủ trương của Thượng Tọa Bộ ngày xưa. Hóa Địa Bộ chủ
trương có trung ấm thân trong khi Thượng Tọa Bộ (hiện bây giờ ở Tích Lan
cũng vậy) thì chủ trương không có trung ấm thân. Các học phái bị ảnh
hưởng lẫn nhau. Nếu như Thượng Tọa Bộ không di cư sang Tích Lan thì
cũng sẽ giống như Hóa Địa Bộ, tại vì nếu tiếp tục ở lại lục địa thì Thượng
Tọa Bộ cũng sẽ bị ảnh hưởng của những tông phái khác.
Chúng ta đã nói tới hai nhu yếu của con người. Nhu yếu đầu là cần có một
đối tượng để thương yêu, kính ngưỡng và thờ phụng. Vì nhu yếu đó nên
Đức Thế Tôn đã từ vai trò của một bậc thầy đã không được tiếp tục làm vai
trò của một vị thầy nữa. Đức Thế Tôn không còn được quyền làm người như
chúng ta mà phải làm một vị thần linh. Tác phẩm Đường Xưa Mây Trắng đã
giúp tháo gỡ cho Đức Thế Tôn để Ngài được làm người, được làm một vị
thầy trở lại. Nhu yếu thứ hai là muốn chứng minh có một cái gì đó thường
tại, không sát na diệt, không biến chuyển từng giây từng phút để có thể làm
chủ thể cho nhân quả, nghiệp báo và sự tu chứng.
Tất cả những đợt sóng trên đại dương đều có sinh có diệt, đều có biến
chuyển. Nhưng những đợt sóng sát na diệt phải nương trên một cái gì đó
không sinh không diệt. Người ta biết phải có nước làm nền tảng cho mọi đợt
sóng, vì vậy cho nên người ta đã đi tìm cái nền tảng cho tất cả mọi hiện hữu
sinh diệt.
