suy nghĩ hay nói năng được gì về nó, nhưng phải có nó mới được. Đó là chủ
trương của Độc Tử Bộ.
2. Thuyết Nhất Thiết Hữu Bộ (Sarvāstivāda) có quan niệm về đắc, về
mạng căn, về tương tục (santāti). Có những dòng tương tục như sông Seine,
sông Garonne, sông Cửu Long. Có dòng này và có dòng khác. Có tự tương
tục và tha tương tục. Không có cái ngã nhưng có cái tương tục (continuité).
Cái này đi rất gần với cái ngã. Đắc là đạt tới được; mạng căn là thọ mạng, là
đời sống, trong đó hàm ý có sự bắt đầu và tương tục cho tới một thời gian
sau mới ngưng.
3. Thượng Tọa Bộ (Sthiravāda) đưa ra quan niệm tế ý thức
細 意 識
(sūkma-manovijñana) tức ý thức rất vi tế. Ý thức và những tâm hành mà
chúng ta tiếp xúc được là cái ngọn. Ở chiều sâu còn có một ý thức rất vi tế,
từ đời vô thỉ tới bây giờ chưa bao giờ từng gián đoạn. Nó tương tục và được
làm bằng bản chất của bốn uẩn là: thọ, tưởng, hành và thức. Thượng Tọa Bộ
còn đưa ra Hữu phần thức
有 分 識 (bhavānga), tiếng Anh là life continuum.
4. Đại Chúng Bộ (Mahasanghika) đưa ra quan niệm Căn bản thức
根 板
識 (mūla-vijñana).
5. Chánh Lượng Bộ (Sammitīya), rất gần với Độc Tử Bộ, chủ trương cái
gọi là Quả báo thức
果 報 識 tức một thức làm chủ thể cho quả báo.
6. Hóa Địa Bộ (Mahīśāsaka), tức sự tiếp nối của Thượng Tọa Bộ, chủ
trương Cùng sinh tử uẩn
窮 生 死 蘊 (samsārakotinisthaskandha). Samsāra
là sinh tử, luân hồi. Cùng sinh tử uẩn là một cái uẩn tồn tại cho tới khi hết
sinh tử luân hồi mới chấm dứt.
7. Kinh Lượng Bộ (Sautrāntika) chủ trương Căn biên uẩn
根 邊 蘊
(mūlāntikaskandha) và Nhất vị uẩn
一 味 蘊 (ekaraśaskandha). Nhất vị uẩn
tương đương với tế ý thức. Bốn uẩn sau (thọ, tưởng, hành, thức) tổng hợp
với nhau, triển chuyển, đi tới hòa hợp thành ra duy nhất nên gọi là nhất vị
uẩn. Căn biên uẩn là những uẩn phối hợp với nhau, triển chuyển để làm phát
sinh ra những giai đoạn mới của các uẩn. Biên là biên giới, biên giới của
hiện tại để đi tới tương lai.
