cốt lõi. Tất cả đều rỗng không. Tất cả các pháp đều là Không. Không là một
cánh cửa giải thoát. Nhìn một củ hành thì ta có cảm tưởng như củ hành có
cốt lõi, nhưng khi lột ra hết các lớp thì không thấy cái cốt lõi ấy. Ngoài
những nhân duyên tụ hội thì các pháp không có bản chất và sự có mặt riêng
biệt. Do đó, ta đi tới quan niệm ngã đã không mà pháp cũng không. Vì có
chủ trương “pháp hữu” của Hữu Bộ nên Pháp tánh tông đã phản ứng lại một
cách rất mạnh mẽ. Tại vì Hữu Bộ nói có nên Pháp tánh nói không. Hữu Bộ
cũng là một tăng thượng duyên cho sự phát khởi của Pháp tánh Không Tuệ,
cái duyên ấy được gọi là nghịch tăng thượng duyên.
Cả hai hệ thống Pháp tướng và Pháp tánh như thế đều đã được thừa
hưởng từ Hữu Bộ. Trong bộ Bảo Tích (Ratnakūţasutra), kinh Ca Diếp Vấn
(Kāśyapaparivarta) có nói: Cái không của các anh chỉ là những lỗ mọt trong
khúc gỗ, còn cái không của chúng tôi là không gian thênh thang.
Khi đi tới Đại thừa thì giáo lý Không trở thành nền tảng. Trong Pháp
tướng thì nền tảng là Thức (vijñana), còn trong Pháp tánh thì nền tảng là
Không (sunyata). Không trở thành cái căn bản của vạn hữu: Sắc chính là
Không, Không chính là Sắc. Điều này cũng đúng với Thọ, Tưởng, Hành và
Thức. Không không phải là cái ngược lại với Có (negation) mà là một nền
tảng siêu hình (metaphysical foundation, ontological ground). Chúng ta
không thể nói là cái Không hiện hữu hay không hiện hữu. Nó là chân không,
là nền tảng của cái Có và cái Không và vượt lên trên cả hai ý niệm Có và
Không. Không ở đây là không có cũng không không.
Không ≠ Có
(sinh, diệt, còn, mất)
--------------------
KHÔNG
(không sinh không diệt)
Paul Tillich, một nhà thần học người Đức đã nói: “God is the ground of
being!” Tôi nói đùa: “So what is the ground of non being?” Nếu God thiệt là
God thì chúng ta phải nói: “God is the ground of both being and non being!”
Khi chúng ta quán tưởng tôi có nói: “Cái Không đã trở thành ra nền tảng của
