vô thường, vô ngã; tiếp xúc vô thường, vô ngã cho sâu sắc thì tiếp xúc được
Niết bàn.
Tam pháp ấn, ngày xưa vốn là như vậy, nhưng tại vì người ta bị ám ảnh
quá nhiều bởi giáo lý khổ nên cho tam pháp ấn là khổ-vô thường-vô ngã.
Trong Trung A Hàm còn một kinh, trong đó bộ ba vô thường-vô ngã-Niết
bàn được lặp lại tới bốn, năm lần: Chư hạnh vô thường, vô ngã. Niết bàn
tịch tĩnh. Vì vậy tôi nghĩ Tam pháp ấn Nguyên thỉ là vô thường-vô ngã-Niết
bàn. Vô thường, vô ngã là đứng về phương diện hiện tượng còn Niết bàn là
đứng về phương diện bản thể. Tuy Hữu Bộ có thêm không vào thành tứ pháp
ấn nhưng vẫn còn thiếu cái gốc. Dù Tam pháp ấn hay ngũ pháp ấn nhưng
phải có Niết bàn ở dưới:
vô thường - vô ngã - khổ - không
-------------------------------------------
Niết bàn
Ngay trong bài kệ căn bản nổi tiếng ở trên chúng ta đã thấy dưới sinh diệt
có tịch diệt, mà tịch diệt là Niết bàn, là sự vắng mặt của tất cả những xôn
xao của thường và ngã ở trên.
Như Lai tạng
Sau này Đại Chúng Bộ phát triển thêm ý niệm Như Lai tạng
(tathāgatagarbha)
如 來 藏 . Những kinh điển về Như Lai tạng xuất hiện
chậm hơn. Tạng có nghĩa là kho tàng, tạng còn có nghĩa là thai, là nguồn
gốc, gọi là thai tạng. Tuy chúng ta là vô thường, vô ngã nhưng trong chúng
ta có hàm chứa một hạt giống, một bào thai của Như Lai. Chúng ta có thể trở
thành một Đức Như Lai, đàn ông cũng như đàn bà, chúng ta đều mang thai,
thai đó là Đức Như Lai.
Như Lai tạng là Phật tánh, là khả năng có thể giác ngộ thành Phật. Ngay
trong Phật giáo Nguyên thỉ cũng có nói, tâm của ta vốn là sáng chói, tuy bị
khách trần phiền não làm cho mờ lấp nhưng căn bản của nó luôn luôn là
sáng chói. Tổ Lâm Tế cũng có nói tới sáu đạo thần quang. Tuy chúng ta sinh
tử, vô thường, lên xuống, nhưng nếu ta biết mình có thai của Như Lai ở
trong mình và nắm lấy nó thì chúng ta không còn lo, không còn sợ hãi. Các
