giờ đây thì chúng ta nói tất cả đều là Phật. Mật giáo đi tới quan niệm về thế
giới rất sát với quan niệm của thần giáo: Thế giới này là do Bụt biểu hiện ra.
Tuy vậy thần giáo (theism) trong đạo Bụt rất khác với các thần giáo khác.
Theo các thần giáo khác thì giữa Thượng đế và tạo vật của Thượng đế có lằn
ngăn cách, một bên là Thượng đế sáng tạo, một bên là thế giới do Thượng
đế sáng tạo. Trong tín ngưỡng Mật giáo, bản thể và hiện tượng là một,
không có sự chia cách giữa người sáng tạo và vật được sáng tạo. Tất cả
những gì chúng ta tiếp xúc được đều là biểu hiện của Đức Thế Tôn dù là đó
thiện, là ác, là đẹp, là xấu. Chúng ta thấy cả trong Phật giáo Nguyên thỉ lẫn
Phật giáo Đại thừa đều đã có yếu tố yểm trợ cho tư tưởng này, đó là tư tưởng
“Phiền não tức Bồ đề.” Phiền não và Bồ đề có tính cách hữu cơ (organic).
Phiền não có thể trở thành Bồ đề và Bồ đề có thể trở thành phiền não, hoa có
thể trở thành rác và rác có thể trở thành hoa. Không có bùn thì không có sen,
và khi sen tan rã thì trở thành bùn. Không có sự kỳ thị giữa phiền não và Bồ
đề.
Trong Mật tông có hai phái: Hữu đạo và Tả đạo. Hữu đạo chủ trương cần
phải chuyển hóa phiền não thành bồ đề. Khuynh hướng chuyển rác thành
hoa rất rõ ràng trong Hữu phái. Có hai kinh làm nền tảng cho Mật giáo, kinh
đầu là kinh Đại Nhật Như Lai, kinh thứ hai là kinh Kim Cương Đỉnh. Đức
Đại Nhật ngự trên cõi trời Sắc Cứu Cánh ở pháp giới Tâm Điện. Trong khi
hưởng thọ pháp lạc Ngài đã thuyết ra kinh Đại Nhật. Trong kinh có nói tới
pháp lạc. Sau đó kinh Kim Cương Đỉnh xuất hiện, trong đó lại có ý niệm đại
pháp lạc (mahasukha).
Đạo Bụt cũng đã bị ảnh hưởng của Tánh lực phái. Trong đạo Bụt Nguyên
thỉ, yếu tố dương chiếm thượng phong. Nhưng âm thầm trong quần chúng,
nhất là quần chúng bình dân lại có sự thúc đẩy muốn biểu lộ năng lượng của
âm. Ngày xưa dân tộc Dravidian theo chế độ mẫu hệ, người ta cưới chồng
và các con theo họ mẹ. Nhưng dân Aryan trái lại, theo chế độ phụ hệ và bên
nam lại chiếm thượng phong.
Trong đạo Bụt cũng có hiện tượng tương tự như vậy. Ban đầu yếu tố nam
thắng nhưng từ từ yếu tố nữ tìm cách biểu hiện ra. Trong kinh có hình ảnh
