Chỉ cần một sát na, một đơn vị thời gian rất ngắn, với trí hiện quán, các
Đức Thế Tôn có thể thấu hiểu được tất cả những khía cạnh và chi tiết khác
nhau của bốn sự thật.
Có một danh từ chuyên môn là hiện quán
現 觀 (abhisamaya). Hiện quán
nghĩa là trong giây phút hiện tại, nhìn thẳng vào sự vật đang xảy ra. Hiện là
hiện pháp, là những gì đang xảy ra ở đây và bây giờ. Quán là nhìn sâu. Biên
trí (connaissance consécutive) là trí tuệ theo liền lúc đó, trí tuệ phát khởi liền
lúc đó. Với trí tuệ đó, cái nhìn của chúng ta chĩa thẳng vào thực tại và chỉ
cần một sát na là ta có thể thấy tất cả các chi tiết của Bốn sự thật.
Trong bốn sự thật của Tứ diệu đế mỗi sự thật đều có ba mặt. Thứ nhất là
nhận diện sự có mặt của khổ đau, thứ hai là thấy phiền não đang biểu hiện
và thứ ba là hiểu được sự thật đó. Như vậy 4 lần 3 là 12. Tất cả những chi
tiết về Tứ diệu đế đều hiện rõ ra cho ta thấy, và điều đó xảy ra trong một sát
na, nên gọi cái ấy là sát na hiện quán biên trí. Hiện quán biên trí là trí tuệ
hiện quán làm cho những chi tiết về bốn sự thật hiện rõ ràng cùng một lúc
mà không cần phải đi qua những giai đoạn khác nhau. Không cần phải hiểu
về khổ rồi mới hiểu về tập, không cần phải hiểu về tập rồi mới tiến một
bước để hiểu về diệt, không cần hiểu diệt xong rồi mới tiến tới để hiểu được
đạo. Với hiện quán biên trí ta chỉ cần nhìn vào một trong bốn sự thật là có
thể hiểu sâu được tất cả các chi tiết của bốn sự thật. Đây là hạt giống của tư
tưởng đốn ngộ sau này. Chúng ta biết có hai loại giác ngộ: giác ngộ đi từng
bước (tiệm ngộ) hay giác ngộ lập tức không cần nhiều thời gian (đốn ngộ).
22. Nhãn đẳng ngũ thức thân hữu nhiễm hữu ly nhiễm.
Năm thức nhãn, nhĩ, tỷ, thiệt và thân có thể bị ô nhiễm mà cũng có thể xa
lìa ô nhiễm.
The five conciousness, the eye and so forth conduce both to passion and
to freedom from passion.
Les cinq consciences sensorielles, de l’œil etc..., sont à la fois pourvues de
passion et dépourvues depassion.
Năm thức cảm giác là nhãn thức, nhĩ thức, tỷ thức, thiệt thức và thân thức
có khi bị nhiễm ô và có khi không bị nhiễm ô. Nhiễm ô nghĩa là bị vướng
