There are nine kinds of unconditioned dharmas: 1. extinction realized by
wisdom, 2. extinction not realized by the practice, 3. space, 4. the realm of
infinite space, 5. the realm of infinite consciousness, 6. the realm of
nothingness, 7. the realm of neither perception nor non-perception, 8. the
principle of interdependence, 9. the principle of the nature of the āryan path.
Il y a neuf sortes de choses incomposées: la cessation par la connaissance
discriminative, la cessation sans connaissance discriminative, l’espace, le
domaine de l’infinité de l’espace, le domaine de l’infinité de la conscience,
le domaine du néant, le domaine sans perception ni non-perception, la
nature propre des membres de la production en relation mutuelle et la nature
propre des membres de la voie.
Văn học đạo Bụt có nói đến hai loại pháp: Pháp vô vi và pháp hữu vi.
Pháp hữu vi là những hiện tượng có sinh, có diệt, có thành, có hoại, như
bông hoa, như cái nhà. Có những pháp vô vi không do những cái khác tập
hợp lại và làm ra như hư không. Hư không không do cái gì làm ra, nó còn đó
hoài, không có sinh, không có diệt. Theo Đại Chúng Bộ thì có 9 pháp vô vi:
1. Trạch diệt: Trạch diệt là dùng trí tuệ để đi tới sự chấm dứt tất cả những
khổ đau, đạt tới Niết bàn. Vô vi do trí tuệ làm phát lộ ra là trạch diệt vô vi.
2. Phi trạch diệt: Phi trạch diệt vô vi là cái vô vi luôn luôn có mặt đó. Dù
chúng ta có hay không có trí tuệ thì nó vẫn có đó. Nhờ chánh niệm mà ta
thấy được trời xanh, trời xanh đó do chánh niệm mà có. Nhưng có một thứ
trời xanh khác mà dù ta có hay không có chánh niệm, dù ta đang sống hay
đã chết, thì nó vẫn có mặt như thường.
3. Hư không: Hư không (space) là một pháp vô vi, không sinh, không
diệt, không do sự tập hợp của các điều kiện (duyên) mà có. Đây là ý của Đại
Chúng Bộ. Nhưng chúng ta có thể không đồng ý. Hư không hay không gian
có thể chỉ là một sáng tạo phẩm của tâm thức. Nếu không có vật thể thì
không gian không thể biểu lộ ra được. Không gian, tốc độ và vật thể dính
liền với nhau. Ý niệm về không gian phát sinh cùng ý niệm về vật thể, về
thời gian và về tốc độ. Cho không gian là một pháp vô vi điều này chưa chắc
đã đúng, mà có thể là rất sai.
