4. Không vô biên xứ: Xứ sở của không gian vô biên.
5. Thức vô biên xứ: Xứ sở của tâm thức vô biên.
6. Vô sở hữu xứ: Xứ sở mà trong đó không có gì tồn tại, xứ sở của cái
hoàn toàn không.
7. Phi tưởng phi phi tưởng xứ: Xứ sở của cái không phải là tri giác mà
cũng không phải là không tri giác.
8. Duyên khởi tánh: Chân lý của 12 duyên khởi tự nó có mặt, không do
chúng ta đặt ra, không có sinh, không có diệt. Bản chất của thập nhị nhân
duyên là vô vi, không sinh, không diệt, không tới, không đi, không thành,
không hoại.
9. Thánh đạo tánh: Bản chất của Bát chánh đạo tự nó tồn tại, chúng ta
không thể tạo tác ra được. Đó là quan điểm của Đại Chúng Bộ.
Chủ trương thứ 42 là một chủ trương rất quan trọng, sẽ có ảnh hưởng rất
lớn trong lịch sử tư tưởng Phật giáo sau này.
42. Tâm tánh bản tịnh, khách tùy phiền não chi sở tạp nhiễm, thuyết
vi bất tịnh.
Bản chất của tâm vốn là thanh tịnh, nói bất tịnh là tại vì bụi bặm phiền
não làm cho ô nhiễm.
The nature of mind is pure in its origin, they become impure when they
are polluted by the dust of afflictions.
La nature propre de la pensée est originellement pure, ce sont des
impuretés adventices qui la souillent.
Bản chất của tâm vốn là trong sáng nhưng vì bị phiền não xâm nhập làm
nhiễm ô nên mới gọi là tâm nhiễm ô. Người ta sẽ đặt câu hỏi: Phiền não từ
đâu tới? Chúng ta thấy rõ đây là khuynh hướng nhị nguyên đang còn tồn tại
trong cách suy tư. Khách trần thật ra chỉ là những đối tượng (object) của
căn. Khách trần là đối tượng bên ngoài. Tâm thức là chủ, đối tượng là
khách. Phiền não là do đối tượng tạo ra, còn bản chất của tâm thức thì từ xưa
đến nay vốn là trong sáng.
