NHỮNG DI CHÚC BỊ PHẢN BỘI - Trang 10

Dù sao đi nữa, tôi có thể biết gì về chuyện đó? Và họ, liệu họ có thể biết gì
chuyện ấy? Họ có tin chắc rằng họ tin chắc không? Tôi ngồi trong một ngôi
nhà thờ với cái cảm giác kỳ lạ và sung sướng rằng sự vô tín ngưỡng của tôi
và tín ngưỡng của họ gần gũi nhau một cách thật lý thú.
Giếng sâu quá khứ
Một cá nhân là gì? Ðâu là bản sắc của nó? Tất cả các cuốn tiểu thuyết đều
cố tìm một câu trả lời cho các câu hỏi đó. Quả vậy, một cái tôi được xác
định bằng cái gì? Bằng cái điều một nhân vật làm, bằng các hành động của
anh ta chăng? Nhưng hành động vượt ra khỏi sự kiểm soát của người làm
ra chúng, dường như bao giờ cũng quay chống lại anh ta. Bằng cuộc sống
bên trong, bằng các ý nghĩ, các tình cảm của anh ta chăng? Nhưng anh ta
có khả năng tự hiểu được chính mình không? Những ý nghĩ giấu kín của
anh ta có thể dùng làm những chìa khóa để khai mở bản sắc của anh ta
không? Hay con người được xác định bằng quan điểm của anh ta về thế
giới, bằng các ý tưởng của anh ta, bằng cái Weltanschauung4 của anh ta?
Ðấy là mỹ học của Dostoievski: các nhân vật của ông cắm rễ sâu trong một
hệ tư tưởng riêng hết sức độc đáo theo đó họ hành động với một logic
không thể lay chuyển. Ngược lại, ở Tolstoi ý thức hệ của từng con người
không hề là một cái gì ổn định trên đó có thể hình thành bản sắc cá nhân:
"Stéphane Arcadiévitch không lựa chọn các thái độ cũng như các quan
điểm của mình, không, các thái độ và các quan điểm cứ tự chúng đến với
ông, cũng giống như ông không hề chọn hình dạng những chiếc mũ hay các
chiếc áo đuôi tôm của mình, mà chỉ mặc thứ gì người khác mặc." (Anna
Karénine) Nhưng nếu ý nghĩ không phải là cơ sở của bản sắc một cá nhân
(nếu nó chẳng quan trọng hơn một chiếc mũ) vậy thì cơ sở ấy ở đâu?
Thomas Mann đã mang lại sự đóng góp hết sức quan trọng của ông cho
cuộc tìm kiếm bất tận ấy: ta nghĩ rằng ta hành động, ta nghĩ rằng ta suy
nghĩ, nhưng kỳ thực một kẻ khác hay nhiều kẻ khác suy nghĩ và hành động
bên trong ta: những thói quen tự cổ xưa, những mẫu gốc, đã trở thành
huyền thoại, truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, mang một sức mạnh
quyến rũ mênh mông và điều khiển chúng ta từ xa (như Mann nói) từ
"giếng sâu của quá khứ". Mann: "Cái "tôi" của con người có bị khoanh chặt