NHỮNG DI CHÚC BỊ PHẢN BỘI - Trang 102

dung ra trong ký ức; hoặc giả, rất đơn giản, làm thế nào để khiến thính giả
của mình phải xúc động. Nhưng cô ta đọc câu đó như thế nào trong một
hoàn cảnh thật? Ðâu là sự thật giai điệu của câu ấy? Ðâu là sự thật giai điệu
của một khoảnh khắc đã mất?
Ði tìm hiện tại đã mất; đi tìm sự thật giai điệu của một khoảnh khắc; mong
muốn bắt chộp và nắm lấy cái sự thật lủi trốn đó; mong muốn xuyên thấu bí
ẩn của hiện thực tức thì thường xuyên rời bỏ những cuộc sống của chúng
ta, những cuộc sống trở thành cái điều ít được biết đến nhất trên thế gian
này. Theo tôi, có lẽ đó là ý nghĩa có tính bản thể của các nghiên cứu về
hành ngôn nói và, có thể, ý nghĩa có tính bản thể của toàn bộ âm nhạc
Janacek.
Hồi hai vở Jenufa: sau những ngày sốt sản, Janufa trở dậy và biết tin đứa
con mới sinh của mình đã chết. Phản ứng của nàng thật bất ngờ: "Vậy là,
nó đã chết. Vậy là, nó đã trở thành một thiên thần bé nhỏ." Và nàng hát
những câu đó một cách bình tĩnh, trong một sự ngạc nhiên kỳ lạ, như bị tê
liệt, không tiếng kêu, không cử chỉ. Ðường cong giai điệu lên cao nhiều lần
để rồi rơi xuống tức khắc như chính nó cũng bị tê liệt, nó đẹp, nó xúc động,
song không vì thế mà không chính xác.
Novak, nhà soạn nhạc có ảnh hưởng nhất thời bấy giờ, chế giễu cảnh đó:
"Cứ như Jenufa tiếc con vẹt của mình bị chết." Tất cả đều nằm ở đó, trong
lời châm chọc ngu xuẩn ấy. Tất nhiên, người ta không hình dung một người
phụ nữ đang biết tin về cái chết của con mình như vậy! Nhưng một sự kiện,
như ta hình dung về nó, chẳng dính dáng gì nhiều với chính sự kiện đó như
nó hiện tồn khi nó diễn ra.
Janacek đã viết những nhạc kịch đầu tiên của mình từ những vở kịch gọi là
hiện thực; ở thời của ông, điều đó đã đảo lộn các quy ước rồi; nhưng vì nỗi
khát khao cái cụ thể của ông, ngay cả hình thức của kịch văn xuôi đối với
ông chẳng bao lâu đã có vẻ giả tạo: cho nên ông đã tự viết kịch bản cho hai
vở nhạc kịch táo bạo nhất của mình; một là vở Con cáo mưu mẹo, phỏng
theo một truyện đăng nhiều kỳ trên một tờ nhật báo, vở kia phỏng theo
Dostoievski; không phải phỏng theo một cuốn tiểu thuyết (không ở đâu có
những cái bẫy về sự không tự nhiên và kịch bằng ở những tiểu thuyết của