một người đàn bà đi làm một cuộc phá thai), ông giáo sư sáng chế ra cái
truyện ngắn của riêng ông: một người đàn ông coi mình là trung tâm đang
cưỡng bức vợ mình phải phá thai; người vợ khinh bỉ người chồng của mình
mà từ nay nàng không bao giờ còn có thể yêu nữa;
Cái truyện ngắn khác đó tuyệt đối nhạt nhẽo và hết sức sáo; tuy nhiên, được
lần lượt so sánh với Dostoievski, với Kafka, với Kinh thánh và với
Shakespeare (ông giáo sư đã dồn lại trong một tiết duy nhất những uy
quyền lớn nhất của tất cả các thời đại) nó giữ được cái cương vị tác phẩm
vĩ đại của nó và như vậy, giải thích sự quan tâm mà ông giáo giành cho tác
giả bất chấp sự bần cùng về đạo đức của ông ấy.
Lối giải thích theo kiểu "cải lương"[5] giết chết các tác phẩm như vậy đó.
Ðâu chừng 40 năm trước khi ông giáo sư Mỹ áp đặt cho thiên truyện ngắn
kia lối giải thích đạo đức chủ nghĩa ấy, ở Pháp người ta đã dịch Những
ngọn đồi giống như những con voi trắng dưới cái tên Thiên đàng đã mất,
một cái tên không phải của Hemingway (thiên truyện không mang cái tên
đó trong bất cứ ngôn ngữ nào trên thế giới) và cũng gợi lên ý nghĩa như vậy
(thiên đàng đã mất: sự ngây thơ thời tiền - phá thai, hạnh phúc làm mẹ
được hứa hẹn, v.v, v.v).
Cắt nghĩa theo lối "cải lương", quả vậy, không phhải là cái tật riêng của một
ông giáo sư Mỹ hay của một người chỉ huy dàn nhạc ở Praha hồi đầu thế kỷ
(sau ông ta, nhiều người chỉ huy dàn nhạc khác và khác nữa đã công nhận
các chỗ sửa chữa vở Jenufa của ông ta); đấy là một sự cám dỗ đến từ vô
thức tập thể; một lệnh truyền của người nhắc vở siêu hình; một đòi hỏi xã
hội thường trực; một sức mạnh. Sức mạnh ấy không chỉ nhằm vào nghệ
thuật, nó nhằm trước hết vào chính hiện thực. Nó làm cái ngược lại với cái
Flaubert, Janacek, Joyce, Hemingway làm. Trên cái khoảnh khắc hiện tại,
nó phủ lên tấm màn của những điều sáo nhằm làm biến mất diện mạo của
cái có thật.
Ðể anh chẳng bao giờ biết được cái anh đã sống.
(Nhà xuất bản Văn hoá thông tin- Trung tâm văn hoá ngôn ngữ Đông Tây,
Hà Nội 2001)
