Ðối với André Breton (Tuyên ngôn của chủ nghĩa siêu thực) tiểu thuyết là
một "thể loại thấp kém"; văn phong của nó là văn phong "thông tin thuần
túy và đơn giản"; tính chất của các thông tin được cung cấp là "đặc thù một
cách vô ích" ("người ta chẳng tha cho tôi chút phân vân nào về nhân vật:
tóc anh ta có hoe không, tên anh ta là gì...?"; còn các đoạn miêu tả: "chẳng
gì so sánh nổi với tính hư vô của những thứ này; một mớ chồng chất những
hình ảnh catalô"; tiếp ông dẫn ra một đoạn trong Tội ác và trừng phạt để
làm ví dụ, đoạn tả căn phòng của Raskolnikov, với lời bình sau đây:
"Người ta sẽ khẳng định rằng cái bức vẽ học trò này rất đúng chỗ, rằng ở
đây tác giả có lý khi bắt tôi phải chịu đựng." Nhưng những lý lẽ ấy, Breton
thấy chúng thật phù phiếm bởi vì: "tôi không đem đi khoe những lúc vô
tích sự của đời tôi". Rồi, tâm lý: những tường trình dài khiến cho mọi sự
đều được biết trước hết: "nhân vật ấy, mà những hành động và phản ứng
đều đã được dự kiến trước một cách tuyệt diệu, có nhiệm vụ không được
đánh hỏng, trong khi lại làm ra vẻ đánh hỏng, các tính toán mà nó là đối
tượng."
Mặc dầu có tính chất thành kiến, lời phê phán đó không thể bỏ qua; nó bày
tỏ trung thành sự dè dặt của nghệ thuật hiện đại đối với tiểu thuyết. Tôi tóm
tắt lại: thông tin; mô tả; chú ý vô ích đến những lúc vô tích sự của cuộc
sống; khoa tâm lý khiến cho tất cả các phản ứng của nhân vật đều được biết
trước; tóm lại, để cô đọng tất cả những chê trách đó lại làm một, đó là việc
thiếu một cách tai hại chất thơ khiến cho tiểu thuyết, dưới con mắt Breton,
trở thành một thể loại thấp kém. Tôi nói về thơ đúng như các nhà siêu thực
và toàn bộ nghệ thuật hiện đại vẫn tán dương nó, thơ không phải là thể loại
văn học, là lối viết chuyển thành thơ, mà là một quan niệm nhất định về cái
đẹp, là sự bùng nổ của cái tuyệt diệu, thời khắc cao cả của cuộc sống, xúc
cảm dồn lại, là sự độc đáo của cái nhìn, là bất ngờ mê hoặc. Dưới con mắt
Breton, tiểu thuyết là đỉnh cao của phi thơ.
4.
Fuga: một chủ đề duy nhất khởi động một chuỗi giai điệu đối âm, một làn
sóng trong suốt dòng chảy dài của nó vẫn giữ nguyên một tính chất, nguyên
