NHỮNG DI CHÚC BỊ PHẢN BỘI - Trang 113

một xung năng nhịp, giữ nguyên tính thống nhất của nó. Sau Bach, với chủ
nghĩa cổ điển trong âm nhạc, mọi sự thay đổi: chủ đề giai điệu trở nên đóng
kín và ngắn; do sự ngắn ngủi của nó, nó khiến cho lối đơn chủ đề gần như
không thể có được; để có thể xây dựng một tác phẩm lớn (theo nghĩa: một
tổ chức kiến trúc của một tổng thể có thể tích lớn) nhà soạn nhạc buộc phải
nối tiếp chủ đề này bằng một chủ đề khác; một nghệ thuật sáng tác như vậy
đã ra đời, thể hiện một cách mẫu mực trong sonate, hình thức chính của các
giai đoạn cổ điển và lãng mạn.
Ðể nối tiếp chủ đề này bằng một chủ đề khác, thì phải có những đoạn trung
gian, hay như César Frank nói, những chiếc cầu. Từ "cầu" làm cho ta hiểu
rằng trong một tác phẩm có những đoạn tự chúng có ý nghĩa (các chủ đề)
và có những đoạn khác phục vụ những đoạn nói trên, mà không có cường
độ hay tầm quan trọng của chúng. Nghe Beethoven ta có cảm giác cường
độ thay đổi liên tục: từng lúc, một cái gì đó đang chuẩn bị, rồi nó đến, rồi
nó không còn ở đấy nữa, và một cái gì khác khiến ta chờ đợi.
Mâu thuẫn nội tại của âm nhạc hiệp thứ hai (chủ nghĩa cổ điển và chủ nghĩa
lãng mạn): nó coi lý do tồn tại của nó là ở năng lực biểu đạt các xúc động,
song cùng lúc nó lại xây dựng những chiếc cầu, những coda, những phát
triển của nó, chúng là đòi hỏi thuần túy của hình thức, kết quả của một sự
khéo tay chẳng hề có chút gì mang tính cá nhân, có thể học được và khó
tránh được lối mòn và tránh được những công thức âm nhạc chung (mà đôi
khi ta thấy cả ở những người lớn nhất, Mozart hay Beethoven, còn ở đám
đương thời đàn em của họ thì vô số). Như vậy cảm hứng và kỹ thuật luôn
có nguy cơ tách rời nhau; một tình trạng lưỡng phân nảy sinh giữa cái tự
phát và cái được chế biến; giữa cái muốn biểu đạt trực tiếp một xúc cảm và
cái là phát triển kỹ thuật của chính xúc cảm đó phổ vào âm nhạc; giữa các
chủ đề và sự lấp đầy (từ có nghĩa xấu mà lại hoàn toàn là khách quan: bởi
sự thật là phải "lấp đầy", theo chiều ngang, thời gian giữa các chủ đề, và
theo chiều dọc, âm vang dàn nhạc).
Người ta kể rằng Moussorgski, khi chơi một bản giao hưởng của Shuman
trên piano, dừng lại trước phần phát triển và la to lên: "Chủ đề âm nhạc bắt
đầu từ chỗ này đây!" Chính cái khía cạnh tính toán, thông thái rởm, bác