NHỮNG DI CHÚC BỊ PHẢN BỘI - Trang 121

giấc mơ chỉ có một chức năng: khiến cho người đọc quen với môi trường,
khẳng định ảo ảnh của họ về cái có thật.
Như vậy cả một hậu cảnh rộng lớn được mô tả tỉ mỉ, trước cái nền đó diễn
ra số phận của Hans Castorp và cuộc đấu ý thức hệ giữa hai người mắc
bệnh lao: Settembrini và Naphta; một người là người theo hội Tam điểm,
dân chủ, người kia là thầy tu dòng Tên, chuyên chế, cả hai đều bị bệnh nan
y. Giọng mỉa mai bình thản của Mann tương đối hóa cái chân lý của hai nhà
uyên bác này; cuộc tranh cãi của họ chẳng có người thắng. Nhưng sự mỉa
mai của cuốn tiểu thuyết còn đi xa hơn và đạt đến đỉnh điểm trong cảnh hai
người, ngồi giữa đám cử tọa nhỏ bé của họ và say mê theo đuổi cái logic
không thể bẻ gãy của mình, đẩy các lý lẽ của họ đến cùng cực, cho đến nỗi
chẳng còn ai biết người nào đứng về phe tiến bộ, người nào phe truyền
thống, người nào đứng về phía duy lý, người nào phía phi lý, người nào về
phe tinh thần, người nào phe thể xác. Suốt nhiều trang, ta dự vào một mớ
hỗn loạn tuyệt vời trong đó các từ mất hết ý nghĩa của chúng và cuộc tranh
luận càng kịch liệt thì thái độ của hai người lại càng có thể hoán vị cho
nhau. Vài trăm trang sau, ở cuối cuốn tiểu thuyết (chiến tranh sắp nổ ra đến
nơi), toàn bộ đám cư dân của nhà điều dưỡng rơi vào một tình trạng loạn
tâm thần cáu giận phi lý, hận thù không thể giải thích; đến lúc đó,
Settembrini xúc phạm Naphta và hai người bệnh ấy đi đến một cuộc đấu
súng kết thúc bằng vụ tự sát của một trong hai người; và ta hiểu ra ngay
rằng không phải mâu thuẫn không thể dung hòa về ý thức hệ, mà là một sự
hung hăng siêu - lý trí, một thế lực tăm tối và không được giải thích thúc
đẩy những con người chống lại nhau và các tư tưởng chỉ là một cái bình
phong, một cái mặt nạ, một cái cớ. Như vậy, cuốn "tiểu thuyết tư tưởng"
tuyệt vời ấy đồng thời (nhất là đối với người đọc thời cuối thế kỷ này) cũng
là một sự nghi ngờ khủng khiếp đối với các tư tưởng với tư cách là tư
tưởng, một cuộc vĩnh biệt lớn đối với các thời đại đã đặt lòng tin vào các tư
tưởng và khả năng dẫn đạo thế giới của chúng.
Mann và Musil. Mặc dầu sinh gần như cùng thời với nhau, mỹ học của họ
lại thuộc về hai thời kỳ khác nhau của lịch sử tiểu thuyết. Cả hai đều là
những nhà tiểu thuyết có sự thông tuệ mênh mông. Trong tiểu thuyết của