NHỮNG DI CHÚC BỊ PHẢN BỘI - Trang 122

Mann, sự thông tuệ bộc lộ trước hết trong các đối thoại của các tư tưởng
được nói lên trên nền trang trí của một cuốn tiểu thuyết mô tả. Trong Người
không có phẩm chất, sự thông tuệ biểu hiện mọi lúc, một cách toàn vẹn; đối
diện với tiểu thuyết mô tả của Mann, đây là tiểu thuyết tư tưởng của Musil.
ở đây các sự kiện cũng được đặt vào một môi trường cụ thể (thành Vienne)
và một thời khắc cụ thể (cùng thời khắc như ở cuốn Ngọn núi thần: ngay
trước cuộc chiến tranh 1914), nhưng trong khi Davos của Mann được mô tả
chi tiết, thì ở Musil, thành Vienne chỉ thoáng được gọi tên ra, tác giả thậm
chí chẳng thèm gợi lên một cách thị giác các đường phố, các quảng trường,
các công viên của nó (bộ máy chế taọ ra ảo ảnh về cái có thật bị loại bỏ một
cách nhẹ nhàng). Ta ở trong dế quốc áo - Hung nhưng đế quốc này được
gọi bằng một biệt hiệu chế giễu: Kakanie. Kakanie: một đế quốc phi cụ thể
hóa, phổ cập hóa, được thu gọn lại trong mấy tình thế cơ bản, cái đế quốc
đã bị biến thành hình mẫu mỉa mai của đế quốc. Xứ Kakanie ấy không phải
là một hậu cảnh của cuốn tiểu thuyết như Davos ở Mann, nó là một trong
những chủ đề của cuốn tiểu thuyết; nó không được mô tả, nó được phân
tích và suy nghiệm.
Mann giải thích rằng cấu trúc của cuốn Ngọn núi thần là có tính nhạc, dựa
trên các chủ đề được phát triển như trong một giao hưởng, chúng trở lại,
đan chéo vào nhau, đi cùng cuốn tiểu thuyết trên suốt hành trình của nó.
Ðúng vậy, nhưng phải nói rõ là chủ đề ở Mann và ở Musil không có cùng
một nghĩa. Trước hết, ở Mann, các chủ đề (thời gian, cơ thể, bệnh tật, cái
chết v.v) được triển khai trên một hậu cảnh phi chủ đề (mô tả nơi chốn, thời
gian, các phong tục, các nhân vật) gần giống như các chủ đề của một bản
xô-nát được bao bọc bởi một lớp nhạc ngoại chủ đề, các cầu nối và các
chuyển tiếp. Rồi, các chủ đề ở ông có một tính chất đa lịch sử mạnh mẽ,
nghĩa là: Mann sử dụng tất cả những gì mà các khoa học - xã hội học, chính
trị học, y học, thực vật học, vật lý học, hóa học - có thể soi sáng cho chủ đề
này hay chủ đề khác; cứ như, bằng lối phổ cập hóa kiến thức ấy, ông muốn
tạo một cái nền có tính học vấn vững chắc cho việc phân tích các chủ đề;
điều đó, rất thường khi và ở những đoạn quá dài, đẩy cuốn tiểu thuyết của
ông rời xa cái cốt yếu, bởi vì, hãy nhắc lại lần nữa, điều cốt yếu đối với một