một tình thế nhỏ cứ như bị chặn đứng lại trong dòng chảy của nó (chính
trong cái nhịp điệu được kéo chậm lại một cách kỳ lạ này, đôi khi Musil có
thể khiến ta nhớ đến Joyce) để cho một cái nhìn đâm xuyên qua nó, tự hỏi
đâu là ý nghĩa của nó, nên hiểu nó và nên nghĩ về nó như thế nào đây.
Trong Ngọn núi thần, Mann đã biến mấy năm trước cuộc chiến tranhh 1914
thành một lễ hội giã từ rực rỡ thế kỷ XIX, đã mãi mãi ra đi. Người không
có phẩm chất, cũng viết về những năm đó, khám phá các tình thế nhân sinh
của thời kỳ sẽ tiếp liền sau đó: thời kỳ cuối kết ấy của thời hiện đại bắt đầu
từ năm 1914 và dường như đang khép lại ngày nay, dưới mắt chúng ta. Quả
vậy, mọi thứ đều đã có cả ở đấy, trong cái xứ Kakanie ấy của Musil: triều
đại của kỹ thuật không bị ai chế ngự cả biến con người thành những con số
thống kê (cuốn tiểu thuyết bắt đầu bằng cảnh một đường phố nơi vừa xảy ra
một tai nạn; một người nằm ngay dưới đất và một đôi trai gái qua đường
bình luận về tai nạn, nhắc lại con số các tai nạn giao thông hàng năm); tốc
độ được coi là giá trị tối thượng của thế giới say mềm kỹ thuật; chế độ quan
liêu bí hiểm và hiện diện khắp nơi (các văn phòng của Musil là một vật
sóng đôi lớn với các văn phòng của Kafka); sự khô cằn khôi hài của các hệ
tư tưởng chẳng hiểu gì sất, chẳng chỉ huy gì hết (thời đại vinh quang của
Settembrini và của Naphta đã hết rồi); báo chí, kẻ thừa kế của cái ngày xưa
người ta gọi là văn hóa; bọn cộng tác với thời hiện đại; tình hữu ái với bọn
tôi phạm được coi là biểu hiện thần bí của tôn giáo quyền con người
(Clarisse và Moosbrugger); chủ nghĩa ham thích trẻ con và chủ nghĩa thống
trị của trẻ con (Hans Sepp, một tên phát-xít chưa hoàn bị, có hệ tư tưởng cơ
sở trên sự tôn thờ đứa trẻ con trong chúng ta).
11.
Sau khi viết xong cuốn Ðiệu van giã từ, vào đầu những năm 70, tôi coi con
đường văn chương của tôi như thế là đã xong. Bấy giờ là thời quân Nga
chiếm đóng và chúng tôi, vợ tôi và tôi, còn khối việc khác phải lo. Chỉ một
năm sau khi đến Pháp (và nhờ có nước Pháp), sau sáu năm hồan toàn đứt
đoạn, tôi mới trở lại cầm bút, chẳng chút nào hứng. Rụt rè, và để cho lại
quen tay, tôi muốn nối lại với những gì tôi đã làm trước đây: viết một thứ
