NHỮNG DI CHÚC BỊ PHẢN BỘI - Trang 125

tập hai cuốn Những mối tình nực cười. Ðúng là một sự thụt lùi! Hai mươi
năm trước, bằng những truyện ngắn đó, tôi đã bắt đầu con đường văn xuôi
của mình. May thay, sau khi đã phác họa hai hay ba "những mối tình nực
cười tập hai" ấy, tôi đã hiểu rằng tôi đang làm một cái gì đó hoàn toàn khác:
không phải một tập truyện ngắn mà là một cuốn tiểu thuyết (về sau mang
tên là Sách cười và lãng quên), một cuốn tiểu thuyết gồm bảy phần độc lập
với nhau nhưng lại thống nhất đến mức từng phần, đọc riêng ra, sẽ mất đi
phần lớn ý nghĩa của nó.
Lập tức, tất cả những ngờ vực còn sót lại trong tôi đối với nghệ thuật tiểu
thuyết biến mất: bằng cách đem lại cho mỗi phần tính chất của một truyện
ngắn, tôi đã làm cho mọi thứ kỹ thuật trông có vẻ không thể tránh khỏi của
cấu trúc tiểu thuyết lớn trở thành vô ích. Trong công việc của mình tôi đã
gặp cái chiến lược cũ của Chopin, chiến lược kết cấu nhỏ, nó không cần
đến những đoạn phi - chủ đề. (Có phải điều đó có nghĩa là truyện ngắn là
hình thức nhỏ của tiểu thuyết? Ðúng vậy. Không có khác biệt về bản thể
giữa truyện ngắn và tiểu thuyết, trong khi lại có khác biệt như thế giữa tiểu
thuyết và thơ, giữa tiểu thuyết và sân khấu. Là nạn nhân của những ngẫu
nhiên của từ vựng, ta không có một từ ngữ chung để bao gộp cả hai hình
thức ấy, lớn và nhỏ, của cùng một nghệ thuật.)
Bảy cái kết cấu nhỏ độc lập ấy, chúng được nối kết với nhau như thế nào,
nếu giữa chúng không có một hành động chung nào cả? Mối liên kết duy
nhất giữ chúng lại với nhau, làm cho chúng thành một cuốn tiểu thuyết, là
sự thống nhất của các chủ đề giống nhau. Như vậy, trên đường đi của tôi,
tôi đã gặp một chiến lược cũ khác: chiến lược của Beethoven về các biến
tấu; nhờ có nó, tôi giữ mối tiếp xúc trực tiếp và không dứt với đôi ba vấn đề
hiện sinh quyến rủ tôi và trong cuốn tiểu thuyết - biến tấu này chúng được
khai phá dần dần dưới nhiều góc độ.
Cuộc khai phá dần dần các chủ đề đó có một logic và chính logic ấy xác
định sự nối tiếp của các phần. Chẳng hạn: phần thứ nhất (Những bức thư bị
mất) trình bày chủ đề về con người và lịch sử trong cách giải thích sơ đẳng
của nó: con người va phải lịch sử, bị lịch sử đè bẹp. Trong phần thứ hai
(Má) vẫn chủ đề đó đảo ngược lại: đối với má, việc các xe tăng Nga đến