NHỮNG DI CHÚC BỊ PHẢN BỘI - Trang 128

giờ cũng kết thúc bằng một điệu nhảy nhanh v.v, v.v.
Ba mươi hai bản sonate của Beethoven trải dài gần suốt cuộc đời sáng tạo
của ông, từ năm 25 đến năm 52 tuổi, tiêu biểu cho một quá trình tiến hoá
mênh mông trong đó kết cấu của thể sônate biến đổi hoàn toàn. Các bản
sônate đầu tiên còn tuân theo mô hình thừa kế của Haydn và của Mozart:
bốn chương; chương một: allegro[2] viết trong hình thức sonate; chương
hai: adagio[3] viết trong hình thức Lied[4]; chương ba: menuet[5] hay
scherzo[6], nhịp điệu vừa phải; chương bốn: rondo, nhịp điệu nhanh.
Sự bất lợi của lối kết cấu này rất rõ ràng: chương quan trọng nhất, xúc động
nhất, dài nhất là chương một; như vậy sự nối tiếp của các chương sẽ theo
chiều phát triển đi xuống: từ nghiêm trang đến nhẹ nhàng; ngoài ra, trước
Beethoven, thể sonate vẫn còn đứng ở nửa đường giữa một sưu tập các
khúc nhạc (trong các buổi hòa nhạc người ta thường chơi các chương tách
rời của các sonate) và một kết cấu không thể chia cắt và thống nhất. Trong
quá trình phát triển của 32 bản xô-nát của mình, Beethoven dần dần thay
thế mô hình cũ bằng một mô hình cô đọng hơn (rút lại thường còn ba, thậm
chí hai chương), xúc động hơn (trọng tâm chuyển về chương cuối), thống
nhất hơn (nhất là bằng một không khí cảm xúc chung). Nhưng ý nghĩa thật
sự của sự phát triển ấy (do đó trở thành một cuộc cách mạng chân chính)
không phải là thay thế một mô hình không thỏa mãn bằng một mô hình
khác, tốt hơn, mà là đập vỡ ngay cái nguyên lý về mô hình kết cấu được
thiết lập trước.
Quả vậy, sự tuân thủ tập thể đối với mô hình quy định của thể sonate hay
của giao hưởng có điều gì đó thật lố bịch. Hãy tưởng tượng các nhà giao
hưởng lớn, kể cả Haydn và Mozart, Schuman và Brahms, sau khi đã than
khóc trong các khúc adagio của mình, khi đến chương cuối, lại cải trang
thành một lũ học trò nhỏ, ùa nhau ra sân chơi nhảy nhót và la hét đến điếc
tai lên rằng kết thúc có hậu là rất hay. Ðấy là điều có thể gọi là "sự ngu
xuẩn của âm nhạc". Beethoven đã hiểu rằng con đường duy nhất để vượt
qua nó là làm cho kết cấu mang tính cá nhân một cách triệt để.
Ðó là điều khoản đầu tiên trong di chúc nghệ thuật của ông gửi lại cho mọi
ngành nghệ thuật và tôi sẽ phát biểu nó như sau: không nên coi kết cấu (tổ