mình, ông trở thành người đổi mới khi đã về già. Nhưng ông vẫn luôn cô
đơn. Bởi, dù liên kết với những nhà hiện đại chủ nghĩa lớn, ông khác họ.
Ông đã đạt đến phong cách lớn của mình mà không có họ, chủ nghĩa hiện
đại của ông mang một tính chất khác, một sự phát sinh khác, những cội rễ
khác.
2.
Tôi tiếp tục lang thang giữa các ngăn của FNAC. Tôi dễ dàng tìm thấy hai
bản quatuor (1924, 1928): đây là đỉnh cao của Janacek; toàn bộ chủ nghĩa
biểu hiện của ông tập trung ở đây trong một sự hoàn mỹ toàn vẹn. Năm đĩa
ghi, tất cả đều tuyệt. Tuy nhiên tôi tiếc không tìm thấy (từ lâu tôi đã hoài
công đi tìm bản ghi trên đĩa compact) bản diễn tấu chính thức hơn cả của
các quatuor này (cũng là bản hay hơn cả), bản quartette Janacek (đĩa
Supraphon 50556 cũ; giải thưởng của viện hàn lâm Charles - Cross, giải
thưởng của Deutschen Schalplattenkritik).
Tôi dừng lại ở từ "chủ nghĩa biểu hiện":
Dầu ông không bao giờ gắn mình với nó, Janacek vẫn là nhà soạn nhạc lớn
duy nhất mà ta có thể gắn với từ đó, toàn bộ, và theo nghĩa đen: đối với ông
tất cả đều là biểu hiện, và không một nốt nào được quyền tồn tại nếu nó
không phải là biểu hiện. Từ đó mà hoàn toàn vắng bóng tất cả những gì chỉ
đơn thuần là "kỹ thuật": những chuyển tiếp, những phát triển, xảo thuật lấp
đầy đối âm, lề thói phối dàn nhạc (ngược lại, bị lôi cuốn bởi những phối
hợp chưa từng có, gồm vài ba nhạc cụ độc tấu), v.v. Do đó đối với người
diễn tấu, vì mỗi nốt đều là biểu hiện, nên từng nốt (không chỉ từng mô-típ,
mà là từng nốt của mô-típ) phải có một sự sáng rõ biểu hiện tối đa. Còn
phải nói rõ hơn điều này nữa: chủ nghĩa biểu hiện Ðức có đặc điểm là đặc
biệt ưa thích những tâm trạng cực đoan, mê sảng, điên loạn. Cái mà tôi gọi
là chủ nghĩa biểu hiện, ở Janacek, chẳng hề có chút gì giống với tính chất
đơn phương đó: ở đây là cả một thang bảng xúc cảm cực kỳ phong phú,
một sự đối chất không có chuyển tiếp, siết chặt đến chóng mặt, của âu yếm
và tàn bạo, cuồng nộ và thanh bình.
