xúc. Ông say mê vì các niềm say đắm, nhưng còn say mê hơn với sự chính
xác mà ông muốn biểu hiện chúng. Stendhal, chứ không phải Hugo. Ðiều
đó đưa đến chỗ cắt đứt với nền âm nhạc của chủ nghĩa lãng mạn, với tinh
thần của nó, với lối âm vang nở phình quá mức của nó (sự tiết kiệm về âm
vang của Janacek đã khiến mọi người trong thời ông khó chịu), với cấu trúc
của nó.
4.
Tôi dừng lại ở từ "cấu trúc":
- trong khi âm nhạc lãng mạn tìm cách áp đặt lên một chương nhạc một sự
thống nhất về xúc cảm, thì cấu trúc của Janacek dựa trên sự xen kẽ thường
xuyên ít thấy giữa các mảng xúc cảm khác nhau, thậm chí đối nghịch, trong
cùng một khúc nhạc, trong cùng một chương;
- đi đôi với sự đa dạng về cảm xúc là sự đa dạng về nhịp và phách cũng xen
kẽ nhau thường xuyên ít thấy như vậy;
- sự cùng tồn tại của nhiều biểu hiện trái ngược nhau trong một không gian
hạn chế tạo nên một thứ ngữ nghĩa độc đáo (chính sự kề cận bất ngờ của
các cảm xúc khiến ta ngạc nhiên và mê hoặc ta). Sự cùng tồn tại của các
cảm xúc là theo chiều ngang (chúng nối tiếp nhau) nhưng (điều này rất ít
thấy) cũng theo cả chiều đứng (chúng vang lên cùng một lúc như là phức
điệu của các cảm xúc). Chẳng hạn: ta nghe cùng lúc một giai điệu nhớ
nhung, ở bên dưới một mô-típ ostinato[3] hung dữ, và ở bên trên một giai
điệu khác giống như những tiếng kêu. Nếu người diễn tấu không hiểu rằng
mỗi một tuyến đó đều có sự quan trọng ngữ nghĩa như nhau, và do đó,
không tuyến nào được biến thành phần đệm đơn thuần, thành một thứ tiếng
rì rầm ấn tượng chủ nghĩa, anh ta sẽ bỏ qua mất cấu trúc đặc biệt của âm
nhạc Janacek.
Sự cùng tồn tại thường trực của các cảm xúc trái ngược nhau khiến cho âm
nhạc của Janacek mang tính sân khấu; sân khấu theo đúng nghĩa đen của từ
này; âm nhạc của ông không gợi lên hình ảnh một người kể chuyện đang kể
chuyện; nó gợi lên một cảnh sân khấu, ở đó, cùng lúc, nhiều diễn viên hiện
diện, nói, đối mặt với nhau; không gian sân khấu đó, ta thường tìm thấy
