vang tiết kiệm và lạ thường của nó, vở Ngôi nhà những người chết hiện lên,
bên cạnh vở Wazzeek của Berg, như là vở nhạc kịch chân thật nhất và lớn
nhất của cái thế kỷ tăm tối chúng ta.
6.
Khó khăn thực tế không thể giải quyết: trong các nhạc kịch của Janacek, sự
quyến rũ của bài hát không chỉ nằm trong vẻ đẹp giai điệu, mà cả trong ý
nghĩa tâm lý (ý nghĩa luôn luôn bất ngờ) mà giai điệu đem lại không phải
cho toàn bộ một cảnh mà cho từng câu, từng từ được hát lên. Nhưng hát
như thế nào đây ở Berlin hay ở Paris? Nếu hát bằng tiếng Séc (giải pháp
của Mackerras), thính giả sẽ chỉ nghe được những âm tiết không có nghĩa
và không hiểu được những tinh tế tâm lý trong từng đoản ngữ giai điệu.
Vậy thì phải dịch ra, như trường hợp thời đầu các nhạc kịch này đi ra quốc
tế? Cũng lại thành vấn đề: tiếng Pháp, chẳng hạn, không thể chịu được
trọng âm đặt ở âm tiết đầu của mỗi từ Séc, và cùng một ngữ điệu như vậy
trong tiếng Pháp sẽ mang một ý nghĩa tâm lý hoàn toàn khác.
(Có một điều gì đó thật xót xa nếu không phải là bi kịch trong việc Janacek
đã dồn phần lớn sức mạnh cách tân của ông vào nhạc kịch, tức là phó mặc
cho sự khu xử của công chúng tư sản bảo thủ nhất. Ngoài ra: cách tân của
ông nằm ở sự phục hồi giá trị chưa từng thấy đối với từ được hát lên, điều
đó nghĩa là trong trường hợp cụ thể của từ Séc, không thể hiểu được ở 99%
các nhà hát trên thế giới. Khó tưởng tượng một sự tích tụ trở ngại tự
nguyện lớn hơn. Các nhạc kịch của ông là tặng phẩm đẹp đẽ nhất hiến dâng
cho ngôn ngữ Séc. Hiến dâng? Vâng. Trong hình thức hy sinh. Ông đã hiến
sinh âm nhạc toàn mang ý nghĩa toàn thế giới của ông cho một ngôn ngữ
gần như vô danh.)
7.
Câu hỏi: nếu âm nhạc là một ngôn ngữ siêu quốc gia, thì ngữ nghĩa học của
các ngữ điệu của hành ngôn nói có cùng mang một tính chất siêu quốc gia
không? Hay không hề như vậy? Hay dẫu sao cũng trong một chừng mực
nào đó? Ðó là những vấn đề mê hoặc Janacek. Ðến mức ông đã di tặng toàn
