quốc gia nhỏ bé ở châu Âu (đời sống của chúng, lịch sử của chúng, văn hóa
của chúng) được biết đến rất tồi; đương nhiên người ta nghĩ rằng đấy là
điều bất lợi chính cho sự thừa nhận quốc tế đối với nghệ thuật của chúng.
Song, sự thể ngược lại: nghệ thuật ấy bị thua thiệt vì mọi người (giới phê
bình, khoa viết sử, những người đồng bào cũng như những người ngoại
quốc) dán chặt nó lên tấm ảnh gia đình lớn của quốc gia và không cho nó
thoát ra khỏi đó. Gombrowicz: chẳng có ích lợi gì cả (mà cũng chẳng có
thẩm quyền nào hết) các nhà bình luận nước ngoài của ông ra sức giải thích
tác phẩm của ông bằng cách nói dông dài về giới quý tộc Ba Lan, về trường
phái ba-rốc Ba Lan v.v, v.v. Như Proguidis[4] đã nói, họ "Ba Lan hóa" ông,
rồi lại "tái Ba Lan hóa" ông, đẩy lùi ông trở về phía sau vào cái ngữ cảnh
nhỏ bé quốc gia. Vậy mà, không phải sự hiểu biết về giới quý tộc Ba Lan
mà là hiểu biết về tiểu thuyết hiện đại thế giới (nghĩa là hiểu biết về ngữ
cảnh lớn) mới cho phép ta hiểu được sự mới mẻ, và từ đó, giá trị của tiểu
thuyết Gombrowicz.
12.
Ôi những quốc gia nhỏ bé. Trong niềm thân thiết nồng ấm, ở đấy mỗi
người đố kỵ với mỗi người, mọi người canh chừng mọi người. "Hỡi gia
đình, ta căm ghét ngươi!" Và những lời này nữa của Gide: "Không có gì
nguy hiểm hơn là gia đình của mi, căn phòng của mi, quá khứ của mi [...]
Phải từ bỏ chúng mà ra đi thôi." Ibsen, Strindberg, Joyce, Séféris đã biết
điều đó. Họ đã sống phần lớn đời họ ở nước ngoài, cách xa quyền lực gia
đình. Ðối với Janacek, là người yêu nước trong trắng ngây thơ, đó là điều
không thể quan niệm được. Vậy thì, ông phải trả giá.
Ðương nhiên, tất cả những người nghệ sỹ hiện đại đều đã biết đến sự không
thấu hiểu và hận thù; nhưng đồng thời vây quanh họ là những đồ đệ, những
nhà lý thuyết, những người diễn xuất bảo vệ họ, và ngay từ đầu, đã áp đặt
quan niệm chính thức về nghệ thuật của họ. ở Brno, trong một tỉnh lẻ nơi
ông đã sống suốt đời, Janacek cũng có những người trung thành của mình,
những người diễn xuất thường tuyệt vời (bộ tư Janacek là một trong những
kẻ thừa kế cuối cùng của truyền thống này), nhưng ảnh hưởng lại quá yếu.
