âm nhạc hiện đại và vĩnh viễn nhốt chặt ông vào vấn nạn địa phương: say
mê fonklo, chủ nghĩa yêu nước Moravia, ca ngợi phụ nữ, thiên nhiên, nước
Nga, nỗi niềm Slave và các thứ tầm phào khác. Hỡi gia đình, ta căm ghét
ngươi. Cho đến nay, không có một công trình nghiên cứu âm nhạc học quan
trọng nào do bất cứ một đồng bào nào của ông viết, phân tích sự mới mẻ về
mỹ học của tác phẩm ông. Không có trường phái trình diễn nhạc Janacek
nào có ảnh hhưởng đặng có thể làm cho nền mỹ học của ông được thế giới
thấu hiểu. Không có chiến lược nào nhằm làm cho người ta biết đến âm
nhạc của ông. Không có xuất bản bằng đĩa toàn bộ tác phẩm của ông.
Không có xuất bản toàn tập các bài viết lý thuyết và phê bình của ông.
Vậy mà, cái quốc gia nhỏ bé đó chưa bao giờ có được một nghệ sỹ nào lớn
hơn ông.
13.
Thôi ta hãy đi qua. Tôi nghĩ đến thập niên cuối cùng trong đời ông: đất
nước ông được độc lập, âm nhạc của ông cuối cùng được hoan nghênh,
chính ông được một phụ nữ trẻ yêu; các tác phẩm của ông ngày càng trở
nên táo bạo, tự do, vui hơn. Tuổi già kiểu Picasso. Mùa hè năm 1972, người
đàn bà yêu dấu của ông đi cùng hai đứa con đến thăm ông tại ngôi nhà nhỏ
ở thôn quê của ông. Bọn trẻ con lạc trong rừng, ông đi tìm chúng, chạy
lung tung, bị nóng lạnh, viêm phổi, được đưa đến bệnh viện và, vài ngày
sau, từ trần. Bà ấy ở đấy với ông. Từ năm 14 tuổi, tôi đã nghe người ta xì
xào rằng ông chết trong khi làm tình với bà trên giường bệnh viện. Hơi khó
tin nhưng, như Hemingway thích nói, thật hơn sự thật. Còn có lễ đăng
quang nào khác hơn cho niềm sảng khoái dữ dội ấy ở tuổi già của ông?
Ðấy cũng là bằng chứng rằng trong cái gia đình quốc gia của ông dẫu sao
vẫn còn có người yêu mến ông. Bởi truyền thuyết đó là một bó hoa đặt trên
mộ ông.
------------------------------------
[1] Mạnh.
