Milan Kundera
NHỮNG DI CHÚC BỊ PHẢN BỘI
Người dịch: Nguyên Ngọc - Nhà xuất bản Văn hoá thông tin
Trung tâm văn hoá ngôn ngữ Đông Tây, Hà Nội 2001
Phần thứ tám
Những con đường trong sương mù
Hài hước là gì?
Trong phần thứ tư cuốn Sách cười và lãng quên, nhân vật nữ, Tamina, cần
sự giúp đỡ của cô bạn Bibi, một cô gái trẻ bị ám ảnh vì nghề viết văn; để
tranh thủ cảm tình của cô ta, Tamina thu xếp theo ý định của cô ấy một
cuộc gặp với một nhà văn tỉnh lẻ tên là Banaka. Anh chàng này giải thích
cho cô gái mê viết nọ rằng các nhà văn ngày nay đã từ bỏ cái thứ nghệ
thuật tiểu thuyết lỗi thời rồi: "Cô biết không, tiểu thuyết là kết quả một ảo
tưởng của con người. ảo tưởng có thể hiểu được người khác. Nhưng chúng
ta biết gì về nhau nào? [...] Tất cả những gì có thể làm là trình bày một bản
báo cáo về chính mình [...] Mọi thứ còn lại đều là lừa dối." Và bạn của
Banaka, một giáo sư triết: "Ngay từ James Joyce, chúng ta đã biết rằng
cuộc phiêu lưu lớn nhất của đời ta là chẳng có cuộc phiêu lưu nào cả [...]
Cuộc phiêu lưu của Homère đã chuyển vào bên trong. Nó đã nội hiện." ít
lâu sau khi cuốn sách được in ra, tôi tìm thấy những câu ấy được ghi làm đề
từ cho một cuốn tiểu thuyết Pháp. Ðiều đó khiến tôi rất khoái nhưng cũng
rất lúng túng bởi vì, theo tôi, những gì Banaka và bạn anh nói chỉ là những
điều đần độn màu mè. Thời bấy giờ, hồi những năm 70, tôi đã nghe thấy
chúng ở mọi nơi quanh tôi: những lời ba hoa trong giới đại học chắp vá các
tàn tích của chủ nghĩa cấu trúc và phân tâm học.
Sau khi cũng cái phần thứ tư của cuốn Sách cười và lãng quên ấy ra mắt ở
Tiệp Khắc, trong bản in riêng khổ nhỏ (văn bản đầu tiên của tôi được xuất
bản sau 20 năm bị cấm), người ta gửi đến Paris cho tôi một đoạn cắt ở báo:
nhà phê bình lấy làm bằng lòng về tôi, và để làm bằng chứng về sự thông
minh của tôi, dẫn mấy từ sau đây mà ông ta cho là đặc sắc: "Ngay từ James
Joyce chúng ta đã biết rằng cuộc phiêu lưu lớn nhất của đời ta là chẳng có
