phiêu lưu nào cả", v.v, v.v. Tôi cảm thấy một niềm thích thú tinh quái được
trở về đất nước quê hương trên một con lừa của sự hiểu lầm.
Chuyện hiểu lầm này có thể thông cảm: tôi không cố chế giễu anh chàng
Banaka của tôi và ông bạn giáo sư của anh. Tôi không trưng ra thái độ dè
dặt của tôi đối với họ. Ngược lại, tôi đã làm tất cả để che giấu nó đi, để cho
quan điểm của họ có cái vẻ thanh nhã của lời nói trí thức mà mọi người, lúc
bấy giờ, tôn trọng và hăng hái bắt chước. Nếu tôi làm cho lời nói của họ
thành ra lố bịch, bằng cách thổi phồng những chỗ quá đáng của nó lên, thì
tôi đã làm cái người ta gọi là trào phhúng. Trào phúng, đó là nghệ thuật có
luận đề; tin chắc ở chân lý của riêng nó, nó chế giễu cái nó quyết định đấu
tranh chống lại. Quan hệ giữa nhà tiểu thuyết với các nhân vật của mình
không bao giờ mang tính trào phúng; mà là mỉa mai. Nhưng làm thế nào sự
mỉa mai, tự trong định nghĩa đã là kín đáo, lại có thể khiến người ta nhận ra
được? Bằng ngữ cảnh: các lời nói của Banaka và của bạn anh được định vị
trong một không gian gồm các cử chỉ, các hành động và các lời nói tương
đối hóa chúng đi. Cái thế giới tỉnh lẻ nhỏ bé bao quanh Tamina nổi bật lên
vì một thói quy ngã ngây thơ: mỗi người đều thành thật có cảm tình với cô,
tuy nhiên lại chẳng ai cố thấu hiểu cô; thậm chí không biết cả thế nào là
thấu hiểu. Nếu Banaka nói rằng nghệ thuật tiểu thuyết là lỗi thời bởi vì sự
thấu hiểu người khác chỉ là một ảo tưởng, anh ta không chỉ biểu đạt một
thái độ mỹ học thời thượng mà, vô tình, biểu đạt cả nỗi khốn cùng của
chính anh và môi trường của anh: một sự thiếu mong muốn thấu hiểu người
khác; một bệnh mù quy ngã đối với thế giới thực tại.
Mỉa mai có nghĩa là: không một khẳng định nào ta tìm thấy trong tiểu
thuyết có thể xem xét một cách biệt lập, mỗi một khẳng định đó nằm trong
một đối chiếu phức tạp và đối nghịch với những khẳng định khác, những
tình thế khác, những cử chỉ khác, những tư tưởng khác, những sự kiện
khác. Chỉ có một cách đọc chậm, lặp lại hai lần, nhiều lần, mới làm bật ra
tất cả các quan hệ mỉa mai bên trong cuốn tiểu thuyết không có chúng thì
cuốn tiểu thuyết còn chưa được hiểu.
Ứng xử lạ lùng của K. trong lúc bị bắt
