NHỮNG DI CHÚC BỊ PHẢN BỘI - Trang 16

buổi tối.
Theo tôi, những tác phẩm lớn chỉ có thể ra đời trong lịch sử của ngành nghệ
thuật của nó và bằng cách tham gia vào lịch sử đó. Chỉ ở bên trong lịch sử
mới có thể hiểu được cái gì là mới mẻ và cái gì là lặp lại, cái gì là khám phá
và cái gì là bắt chước, nói cách khác, chỉ ở bên trong lịch sử một tác phẩm
mới có thể tồn tại như là giá trị có thể nhận chân và đánh giá. Cho nên theo
tôi không có gì kinh khủng hơn đối với nghệ thuật là rơi ra ngoài lịch sử
của nó, bởi đó là rơi vào một chốn hỗn mang nơi các giá trị thẩm mỹ không
còn nhận ra được nữa.
Ứng tác và kết cấu
Khi viết Don Quichotte, trên đường phát triển, Cervantès không hề tự hạn
chế mình trong việc bẻ cong tính cách nhân vật. Sự tự do của Rabelais,
Cervantès, Diderot, Sterne, quyến rũ quá đối với chúng ta, gắn liền với ứng
tác. Nghệ thuật kết cấu phức tạp và riết róng chỉ trở thành bó buộc cấp thiết
vào nửa cuối thế kỷ XIX. Hình thức tiểu thuyết như nó được sinh ra hồi bấy
giờ, với hành động tập trung vào một khoảng thời gian rất hạn chế, vào một
điểm giao hội nơi câu chuyện của nhiều nhân vật đan chéo nhau, đòi hỏi
một bố cục tính toán chi li các hành động và các cảnh: trước khi bắt đầu
viết, nhà tiểu thuyết vạch đi vạch lại bố cục cuốn sách, tính toán đi tính
toán lại, vẽ đi vẽ lại bố cục, như chưa hề có trước kia. Chỉ cần giở qua các
trang ghi chép của Dostoievski khi chuẩn bị cuốn Bọn quỷ: trong bảy cuốn
vở ghi chép, lần in của nhà xuất bản Pléiade chiếm hết 400 trang (cả cuốn
tiểu thuyết gồm 750 trang) các mô-típ đi tìm nhân vật, các nhân vật đi tìm
mô-típ, các nhân vật giành nhau rất lâu vai vai chính; Stavrogine phải cưới
vợ, nhưng "cưới ai?" Dostoievski tự hỏi và ông thử cho anh ta lần lượt cưới
ba người đàn bà; v.v. (Nghịch lý kỳ thực chỉ là bên ngoài: bộ máy bố cục ấy
càng được tính toán kỹ, thì các nhân vật càng thật và càng tự nhiên. Thành
kiến coi lý trí kết cấu là yếu tố "phi nghệ thuật" chỉ là sự ngây ngô tình cảm
chủ nghĩa của những người không hề hiểu chút gì về nghệ thuật.)
Nhà tiểu thuyết ngày nay, nuối tiếc nghệ thuật của các bậc thầy xưa của tiểu
thuyết, không thể nối lại sợi dây tại nơi nó đã bị đứt; anh ta không thể nhảy
vượt qua bên trên kinh nghiệm mênh mông của thế kỷ XIX; nếu anh ta