khoảnh khắc đó với một cường độ lớn cho đến nỗi toàn bộ thế giới chạy ùa
đến cùng họ với cả một đám rước say sưa những chi tiết huyền diệu. ở
Tolstoi, con người càng là chính mình hơn khi anh ta có đủ sức mạnh, đủ sự
phóng túng, đủ trí thông minh để mà thay đổi.
Trái lại, những người tôi thấy thay đổi thái độ đối với Lênin, với châu Âu
v.v tự phơi bày mình ra trong sự phi cá thể của họ. Sự thay đổi đó không
phải là sáng tạo của họ, cũng chẳng phải là phát minh, là ý thích thất
thường, là điều bất ngờ, là suy tưởng, là sự điên rồ của họ; nó không có
chất thơ; nó chỉ là một sự sửa lại cho khớp với tinh thần hay biến đổi của
lịch sử. Chính vì vậy mà họ thậm chí không nhận ra nó; rốt cục, họ bao giờ
cũng nguyên như vậy: bao giờ cũng đúng, bao giờ cũng suy nghĩ cái mà,
trong môi trường của họ, cần phải suy nghĩ; họ thay đổi không phải để đến
gần hơn một điều gì đó cốt yếu trong cái tôi của họ, mà để hòa lẫn với
những người khác; sự thay đổi của họ cho phép họ giữ mình không thay
đổi.
Tôi có thể diễn đạt cách khác: họ thay đổi các ý tưởng tùy theo cái tòa án
vô hình chính nó cũng đang thay đổi các ý tưởng; sự thay đổi của họ như
vậy chỉ là một món tiền đặt cược cho cái điều ngày mai tòa án sẽ tuyên bố
là chân lý. Tôi nghĩ đến thời tuổi trẻ tôi sống ở Tiệp Khắc. Thoát ra khỏi
tình trạng phấn khởi cộng sản đầu tiên, chúng tôi cảm thấy mỗi bước nhỏ
chống lại học thuyết chính thống như là một hành vi dũng cảm. Chúng tôi
phản đối việc ngược đãi những người theo đạo, chúng tôi bảo vệ nghệ thuật
hiện đại bị phát vãng, chúng tôi nghi ngờ sự ngu ngốc của tuyên truyền,
chúng tôi phê phán việc phụ thuộc vào nước Nga, v.v. Làm như vậy, chúng
tôi mạo hiểm một cái gì đó, chẳng nhiều lắm, nhưng dẫu sao cũng là một
cái gì đó và mối nguy hiểm (nhỏ) ấy khiến chúng tôi thấy bằng lòng về mặt
đạo lý. Một hôm một ý nghĩ ghê người chợt đến với tôi: hay là những sự
phẫn nộ ấy không phải do một thứ tự do nội tại, một sự dũng cảm, mà là do
ý muốn làm vui lòng cái tòa án kia, trong bóng tối, nó đã đang chuẩn bị các
phiên xử đại hình của nó?
Những khung cửa sổ
