NHỮNG DI CHÚC BỊ PHẢN BỘI - Trang 166

vì sự giả trang tiểu thuyết của nó khiến nó trở thành không chính xác và chỉ
gần đúng. Nếu hình thức tiểu thuyết làm cho tư tưởng của Orwell tối nghĩa
đi, thì bù lại nó có đem đến cho ông được điều gì khác không? Nó có soi
sáng được những tình thế nhân sinh mà không một khoa xã hội học hay
chính trị học nào đạt tới được không? Không: các tình thế và các nhân vật ở
đây nhạt nhẽo như những tờ áp-phích. ít ra nó có làm được công việc phổ
cập hóa những tư tưởng tốt không? Cũng không. Bởi vì tư tưởng đặt thành
tiểu thuyết không còn tác động như là tư tưởng mà như là tiểu thuyết, và
trong trường hợp cuốn 1984 chúng tác động như là tiểu thuyết tồi với tất cả
ảnh hưởng tai hại mà một cuốn tiểu thuyết tồi có thể gây ra.
Ảnh hưởng tai hại của cuốn tiểu thuyết Orwell nằm ở chỗ nó rút gọn một
cách khắt khe một thực tại vào trong phương diện chính trị của thực tại ấy
và rút gọn chính cái phương diện chính trị ấy vào trong những gì tiêu cực
nhất của nó. Tôi không thể tha thứ cho sự rút gọn đó chỉ vì lý do là nó có
ích cho việc tuyên truyền chống lại cái xấu của chủ nghĩa toàn trị. Bởi cái
xấu ấy, chính là việc rút gọn cuộc sống lại, chỉ còn là chính trị, và chính trị
chỉ còn là tuyên truyền. Như vậy cuốn tiểu thuyết của Orwell, bất chấp ý
định của nó, chính nó lại tham gia vào tinh thần toàn trị, tinh thần tuyên
truyền. Nó thu gọn (và dạy cho người ta thu gọn lại) cuộc sống của một xã
hội bị nó căm ghét thành việc tính sổ đơn thuần các tội ác của xã hội ấy.
Một hay hai năm sau thời kỳ cộng sản, khi nói chuyện với những người
Séc, tôi nghe mọi người đều nhắc đến cái đoản ngữ đã trở thành tục lệ, lời
mở đầu bắt buộc cho mọi kỷ niệm, mọi suy nghĩ này: "sau 40 năm ghê rợn
dưới chế độ cộng sản", hoặc "những năm 40 ghê rợn", và nhất là "40 năm
bỏ đi". Tôi nhìn những người nói chuyện với mình: họ không bị buộc phải
đi di tản, cũng chẳng bị tù, chẳng bị đuổi việc, thậm chí cũng chẳng bị đánh
giá tồi; tất cả, họ đã sống đời sống của họ trong đất nước của họ, trong ngôi
nhà của họ, trong công việc của họ, đã có những kỳ đi nghỉ của họ, những
tình bạn, tình yêu của họ; bằng cách nói "40 năm ghê rợn", họ đã rút gọn
cuộc đời họ vào mỗi một khía cạnh chính trị của nó. Nhưng ngay cả lịch sử
chính trị 40 năm qua, có phải họ đã sống nó như một khối duy nhất những
điều khủng khiếp không phân biệt? Có phải họ đã quên những năm tháng