NHỮNG DI CHÚC BỊ PHẢN BỘI - Trang 176

Những con đường trong sương mù
Những người đồng thời của Robert Musil thán phục trí thông minh của ông
rất nhiều hơn các cuốn sách của ông; theo họ, lẽ ra ông nên viết các luận
văn hơn là các tiểu thuyết. Ðể bác bỏ ý kiến này chỉ cần một bằng chứng
ngược: đọc các luận văn của Musil: chúng mới nặng nề, buồn chán và
không có duyên làm sao! Vì Musil chỉ là một nhà tư tưởng lớn trong các
tiểu thuyết của ông. Tư tưởng của ông cần được nuôi dưỡng bằng các tình
thế cụ thể; tóm lại, đó là một tư tưởng tiểu thuyết, chứ không phải triết học.
Mỗi một chương thứ nhất trong 18 phần cuốn Tom Jones của Fielding là
một tiểu luận ngắn. Người dịch Pháp đầu tiên, hồi thế kỷ XVIII, đã đơn
giản bỏ sạch những chương đó, lấy cớ là chúng không hợp sở thích người
Pháp. Tourgueniev chê trách Tolstoi về các đoạn tiểu luận bàn về triết học
lịch sử trong cuốn Chiến tranh và hòa bình. Tolstoi bắt đầu nghi ngờ chính
mình và, dưới sức ép của các lời khuyên, ông loại bỏ các đoạn đó trong lần
xuất bản thứ ba. May thay, về sau, ông đã đưa vào lại.
Có một lối suy nghĩ mang tính tiểu thuyết, cũng giống như có một lối đối
thoại và một lối hành động mang tính tiểu thuyết. Các đoạn suy nghĩ dài
trong Chiến tranh và hòa bình là không thể tưởng tượng được bên ngoài
cuốn tiểu thuyết, chẳng hạn trong một tạp chí khoa học. Vì lối hành ngôn
của nó, đương nhiên rồi, đầy nhhững so sánh và ẩn dụ ngây thơ một cách
cố ý. Nhưng nhất là vì Tolstoi trong khi nói về lịch sử, không quan tâm,
như một nhà sử học, mô tả chính xác các sự kiện, hậu quả của nó đối với
đời sống xã hội, chính trị, văn hóa, định giá vai trò của một người này hay
người nọ, v.v; ông quan tâm đến lịch sử như là một kích thước mới của đời
sống con người.
Vào đầu thế kỷ XIX, trong những cuộc chiến tranh Napoléon được nói đến
trong Chiến tranh và hòa bình ấy, lịch sử đã trở thành trải nghiệm cụ thể
của từng con người; bằng một cú sốc, các cuộc chiến tranh ấy khiến mỗi
người châu Âu hiểu rằng thế giới quanh mình đang lâm vào một cuộc thay
đổi thường trực, nó can dự vào trong cuộc đời anh, biến đổi và lay chuyển
cuộc đời anh. Trước thế kỷ XIX, các cuộc chiến tranh, các cuộc nổi loạn
được cảm nhận như những tai họa thiên nhiên, bệnh dịch hạch hay một vụ