khoát về điểm này."
Sau đó, họ sẽ chỉ trao đổi với nhau vài lá thư, ngắn gọn, lạnh nhạt. Năm
1961 Ansermet cho xuất bản ở Thụy Sỹ một cuốn sách âm nhạc học dày
cộp trong đó có một chương dài công kích tính chất vô cảm của nhạc
Stravinski (và sự bất tài trong chỉ huy dàn nhạc của ông). Mãi đến năm
1966 (29 năm sau vụ tranh cãi của họ) ta mới đọc được câu trả lời nhỏ này
cho một bức thư hòa giải của Ansermet:
"Ansermet thân mến của tôi,
Bức thư của anh khiến tôi cảm động. Cả hai chúng ta đều đã khá luống tuổi
để không nghĩ đến ngày kết thúc cuộc đời mình; và tôi không muốn kết
thúc những ngày tháng ấy với gánh nặng của một bất hòa giữa chúng ta."
Công thức mẫu gốc trong một hoàn cảnh mẫu gốc: thường về cuối đời,
những người bạn đã phản bội nhau, xóa đi mối thù địch với nhau như vậy
đấy, một cách lạnh lùng, và không vì thế mà trở lại thành bạn.
Cái được thua trong cuộc tranh cãi đã phá vỡ tình bạn thật rõ ràng: các
quyền tác giả của Stravinski, những quyền tác giả gọi là tinh thần; sự tức
giận của tác giả không thể chịu đựng được việc người ta chạm đến tác
phẩm của mình; và ở phía bên kia, sự phật ý của một người diễn xuất
không tha thứ thói kiêu ngạo của tác giả và cố vạch những giới hạn uy
quyền của anh ta.
2.
Tôi lắng nghe bản Ðăng quang mùa xuân diễn xuất của Leonard Bernstein;
tôi thấy hình như đoạn trữ tình nổi tiếng trong Những điệu nhảy vòng tròn
mùa xuân có vẻ đáng nghi; tôi mở dàn bè ra:
Kinh nghiệm cũ của tôi với những người dịch: nếu họ làm biến dạng anh,
thì không bao giờ là ở những chi tiết không quan trọng, mà lúc nào cũng là
trong phần cốt yếu. Chẳng có gì phi logic: điều cốt yếu của một tác phẩm
nghệ thuật nằm ở cái mới của nó (hình thức mới, phong cách mới, cách
nhìn sự vật mới); và chắc chắn là chính cái mới, rất tự nhiên và rất ngây
thơ, vấp phải sự không hiểu. Vẻ đẹp chưa từng có của đoạn nhạc kể trên
nằm ở sự căng thẳng giữa tính trữ tình của giai điệu và nhịp điệu, máy móc
