và cùng lúc không đều một cách kỳ quặc; nếu nhịp điệu đó không được giữ
đúng nguyên, với một sự chính xác như đồng hồ, nếu ta linh động hóa nó,
nếu ở cuối mỗi phân tiết ta kéo dài nốt cuối ra (như Bernstein làm), căng
thẳng sẽ biến mất và đoạn nhạc trở thành tầm thường.
3.
Trong chuyên khảo của mình về Janacek, Jaroslav Vogel, tự ông cũng là chỉ
huy dàn nhạc, có nói về những chỗ Kovarovic sửa lại trong dàn bè vở
Jenufa. Ông tán thành và bảo vệ những sửa chữa đó. Thái độ lạ lùng; bởi dù
những sửa chữa của Kovarovic có là hiệu quả, là tốt, là phải đi chăng nữa,
thì về nguyên tắc chúng cũng là không thể chấp nhận, và ngay cả ý tưởng
về việc đứng ra làm trọng tài giữa bản viết của một người sáng tác với bản
của người sửa lại nhạc của ông ta (người phê phán, người viết phối) đã là
đồi bại rồi. Chắc chắn là có thể viết lại hay hơn một câu này hay một câu
nọ trong cuốn Ði tìm thời gian đã mất. Nhưng tìm đâu ra một thằng điên
muốn đọc một Proust được cải tiến?
Mà nào những chỗ sửa chữa của Kovarovic có tốt hay hợp lý. Ðể chứng
minh rằng nó đúing, Vogelo dẫn ra cảnh cuối cùng trong đó sau khi tìm ra
được đứa con bị sát hại, sau khi người dì ghẻ đã bị bắt, Jenufa ở lại một
mình với Laco. Ghen với Stevo, ngày trước Laco đã trả thù, rạch mặt
Jenufa; bây giờ Jenufa tha thứ cho anh: chính vì tình yêu mà anh đã làm cô
bị thương; cũng như cô đã vì tình yêu mà phạm tội:
Mấy từ "như em ngày trước", nhắc đến tình yêu của cô đối với Stevo, được
nói rất nhanh, như một tiếng kêu nhỏ, trên những nốt sắc nhọn lên cao và
dừng lại; cứ như là Jenufa gợi lại một điều gì đó mà cô muốn quên đi ngay.
Kovarovic mở rộng giai điệu đoạn này ra (ông "làm cho nó bừng nở ra",
như Vogel nói) bằng cách biến đổi nó thành ra thế này:
Vogel bảo: có phải là, dưới ngòi bút của Kovarovic, tiếng hát của Jenufa trở
nên đẹp hơn không? Có phải, đồng thời, tiếng hát vẫn hoàn toàn mang tính
chất Janacek không? Ðúng rồi, nếu ta muốn môphỏng Janacek, thì chẳng
còn gì hơn. Nhưng chẳng vì thế mà cái giai điệu thêm vào đó không là một
điều phi lý. Trong khi ở Janacek, Jenufa nhắc lại rất nhanh, một cách ghê
