NHỮNG DI CHÚC BỊ PHẢN BỘI - Trang 185

cảnh thứ nhất là văn học trong nghĩa rộng và mơ hồ của từ này; cái thứ hai
là đặc thù tiểu thuyết (Broch yêu cầu Gide của cuốn Bọn làm bạc giả). Ngữ
cảnh thứ nhất là một ngữ cảnh nhỏ, nghĩa là địa phương, Trung Âu. Cái thứ
hai là một ngữ cảnh lớn, nghĩa là quốc tế, thế giới. Tự đặt mình bên cạnh
Joyce và Gide, Broch đòi hỏi cuốn tiểu thuyết của mình phải được nhận
thức trong ngữ cảnh của tiểu thuyết châu  u; ông có ý thức rằng cuốn
Những kẻ mộng du, cũng giống như cuốn Ulysse hay cuốn Bọn làm bạc
giả, là một tác phẩm cách mạng hóa hình thức tiểu thuyết, sáng tạo ra một
mỹ học tiểu thuyết khác, và chỉ có thể hiểu được mỹ học này trên cái nền
của lịch sử tiểu thuyết với tư cách là tiểu thuyết.
Ðòi hỏi ấy của Broch cũng đúng với mọi tác phẩm quan trọng. Tôi sẽ
không bao giờ lặp lại cho đủ: giá trị và ý nghĩa của một tác phẩm chỉ có thể
được đánh giá trong ngữ cảnh quốc tế lớn. Chân lý ấy càng đặc biệt khẩn
thiết đối với tất cả những nghệ sỹ phải ở trong một hoàn cảnh cô lập tương
đối. Một nhà siêu thực Pháp, một tác giả "tiểu thuyết mới", một nhà tự
nhiên chủ nghĩa thế kỷ XIX, đều được nâng lên bởi cả một thế hệ, một trào
lưu được toàn thế giới biết tới, có thể nói cương lĩnh mỹ học của họ đi
trước tác phẩm của họ. Nhưng Gombrowicz, ông ở đâu? Làm sao hiểu
được mỹ học của ông?
Ông rời đất nước mình năm 1939, khi 35 tuổi. Ðể làm chứng minh thư
nghệ sỹ, ông mang theo mình có mỗi một cuốn sách, cuốn Ferdykurke, tiểu
thuyết thiên tài, mới chỉ được biết đến rất ít ở Ba Lan, hoàn toàn chưa ai
biết ở những nơi khác. Ông đến một nơi rất xa châu Âu, ở Achentina. Ông
vô cùng cô đơn. Các nhà văn lớn Achentina chống cộng không quan tâm
đến nghệ thuật của ông. Trong suốt 14 năm, tình cảnh ông không thay đổi,
và đến năm 1953 ông bắt tay viết và xuất bản cuốn Nhật ký của mình.
Trong cuốn sách ấy, ta chẳng biết được gì nhiều về cuộc đời ông, đó trước
hết là một bản trình bày lập trường của ông, một thứ tự - giải thích mãi mãi,
về mỹ học và triết học, một cuốn sách giáo khoa về "chiến lược" của ông,
và đúng hơn nữa: bản di chúc của ông; không phải bấy giờ ông nghĩ đến cái
chết: ông muốn áp đặt, như là ý muốn cuối cùng và quyết định, cách hiểu
của riêng ông về chính ông và tác phẩm của ông.