Ông giới hạn lập trường của mình bằng ba từ chối chủ chốt: từ chối phục
tùng sự dấn thân chính trị của cánh di tản Ba Lan (không phải vì ông có
những tình cảm thân cộng mà vì nguyên lý của nghệ thuật dấn thân khiến
ông ghê tởm); từ chối truyền thống Ba Lan (theo ông, chỉ có thể làm được
một điều gì đó có giá trị cho Ba Lan bằng cách chống lại cái "Ba Lan tính",
bằng cách lay chuyển cái di sản lãng mạn nặng trịch của nó); cuối cùng là
từ chối chủ nghĩa hiện đại phương Tây những năm 60, chủ nghĩa hiện đại
cằn cỗi, "gian lận đối với hiện thực", bất lực trong nghệ thuật tiểu thuyết,
mang tính đại học đua đòi, mải mê với sự tự lý thuyết hóa của mình (không
phải Gombrowicz kém hiện đại hơn, mà chủ nghĩa hiện đại của ông khác).
Chính "điều khoản thứ ba này trong di chúc" mới càng quan trọng, quyết
định và đồng thời lại bị hiểu sai một cách dai dẳng.
Ferdykurke là một trong những tác phẩm hàng đầu (cùng với Những kẻ
mộng du, cùng với Người không có phẩm chất), theo tôi, khai trương hiệp
thứ ba của lịch sử tiểu thuyết bằng cách làm sống lại kinh nghiệm đã bị
lãng quên của tiểu thuyết tiền Balzac và bằng cách chiếm lấy những lĩnh
vực trước nay vẫn coi như giành riêng cho triết học. Việc cuốn Buồn nôn,
chứ không phải Ferdydurke, trở thành tiêu biểu cho định hướng mới đó, đã
đưa đén những hậu quả xấu: đêm tân hôn giữa triết học và tiểu thuyết đã
diễn ra trong nỗi buồn chán lẫn nhau. Ðược khám phá ra 20, 30 năm sau
khi ra đời, tác phẩm của Gombrowicz, của Broch, của Musil (và của Kafka,
đương nhiên) không còn sức mạnh cần thiết để quyến rũ một thế hệ và tạo
nên một trào lưu; được diễn tấu bởi một trường phái mỹ học khác, về nhiều
mặt, đối lập với chúng, chúng được tôn trọng, khâm phục, nhưng không
được hiểu, cho đến nỗi khúc ngoặt lớn nhất của lịch sử tiểu thuyết trong thế
kỷ chúng ta chẳng ai nhận ra.
5.
Trường hợp của Janacek, như tôi đã nói, cũng như vậy: Max Brod phục vụ
ông cũng như phục vụ Kafka: với một nhiệt tình vô tư. Hãy trả lại cho ông
ta vinh dự này: ông đã phục vụ hai nghệ sỹ lớn nhất từng sống trong đất
nước nơi tôi sinh ra. Kafka và Janacek: cả hai đều không được đánh giá
