10.
Tôi nghĩ đến đoạn cuối cuốn Vụ án: hai gã cúi xuống nhìn K. mà họ cắt cổ:
"Ðôi mắt tối sầm đi K. vẫn còn nhìn thấy họ, sát cạnh mặt anh, nghiêng đầu
vào nhau, theo dõi cảnh chót: "Như một con chó!" K. nói; cứ như là nỗi
thẹn còn sống sau anh ta."
Thể từ cuối cùng của cuốn Vụ án: nỗi thẹn. Hình ảnh cuối cùng: hai khuôn
mặt lạ, sát cạnh mặt anh, gần như chạm vào mặt anh, theo dõi trạng thái
riêng tư nhất của K., cơn hấp hối của anh. Trong thể từ cuối cùng, trong
hình ảnh cuối cùng, tình thế cơ bản của toàn bộ cuốn tiểu thuyết được cô
đọng lại: bất cứ lúc nào, cũng có thể bị với tới được trong phòng ngủ của
mình; bị chén mất bữa ăn sáng của mình; ngày đêm, lúc nào cũng sẵn sàng
để đi đến chỗ thẩm vấn; thấy các rèm che cửa sổ của mình bị tịch thu;
không được đi lại với những ai mình muốn; không còn tự mình thuộc về
mình nữa; mất đi cái quy chế cá nhân. Sự biến đổi của một con người từ
chủ thể thành khách thể ấy, ta cảm nhận nó như một nỗi thẹn.
Tôi không tin là khi yêu cầu Brod hủy thư từ của mình đi Kafka sợ người ta
sẽ cho in nó ra. Một ý nghĩ như vậy khó lòng đến với ông. Những người
làm xuất bản chẳng quan tâm đến các tiểu thuyết của ông, làm sao họ lại có
thể quan tâm đến các bức thư của ông? Ðiều khiến ông muốn đốt chúng đi
là nỗi thẹn, nỗi thẹn rất chi là sơ đẳng, không phải nỗi thẹn của một nhà văn
mà là nỗi thẹn của một cá nhân bình thường, nỗi thẹn khi để cho những kẻ
khác nhìn thấy những cái riêng tư của mình, nỗi thẹn bị biến thành khách
thể, nỗi thẹn nó có thể "sống sót" sau ông. Vậy mà Brod đã công bố các
bức thư của ông; ngay cả bức thư dài và đau buồn mà Kafka không bao giờ
quyết định gửi cho bố và, nhờ có Brod, về sau bất cứ ai cũng có thể đọc, trừ
người phải nhận thư. Theo tôi chẳng có gì bào chữa được cho sự vô ý tứ
của Brod. Ông đã phản bội bạn mình. Ông đã hành động ngược lại ý
nguyện của bạn, ngược lại ý nghĩa và tinh thần của ý nguyện đó, ngược với
tính cách kín đáo của bạn mà ông biết rõ.
11.
Có một sự khác biệt về bản chất giữa, một bên, là tiểu thuyết và, bên kia,
