NHỮNG DI CHÚC BỊ PHẢN BỘI - Trang 23

tương đối tiểu thuyết: nhà tiểu thuyết viết một cuốn tiểu thuyết để thanh
toán hận thù (dầu là hận thù riêng tư hay hận thù ý thức hệ) chắc chắn sẽ
rơi vào một vụ chết chìm mỹ học hoàn toàn và bảo đảm. Ayesha, cô gái dẩn
những người dân làng bị ảo giác đến chỗ chết là một quái vật, nhưng cô
cũng lại thật quyến rũ, tuyệt vời (cô đi đến đâu bầy bướm cũng quấn theo
như một vầng hào quang) và, nhiều lúc, cảm động; ngay cả chân dung một
vị quốc vương Hồi giáo lưu vong (chân dung tưởng tượng của Khomeiny),
ta cũng cảm thấy một sự thông cảm gần như kính trọng; tính hiện đại của
phương Tây được nhìn một cách hoài nghi, nó không hề được trình bày như
là cao hơn tính cổ xưa của phương Ðông; cuốn tiểu thuyết "thám hiểm một
cách lịch sử và tâm lý" các văn bản thánh cổ, nhưng ngoài ra nó cũng cho
thấy chúng bị vô tuyến truyền hình, quảng cáo, kỹ nghệ giải trí làm cho
giảm giá đi đến mức nào; có phải ít ra các nhân vật thiên tả, vẫn lên án thói
phù phiếm của cái thế giới hiện đại này, được hưởng sự ưu ái trọn vẹn của
tác giả? Không hề như vậy, họ cũng lố bịch một cách thảm hại và cũng phù
phiếm như cái thế giới phù phiếm quanh họ; chẳng ai phải mà cũng chẳng
ai hoàn toàn trái trong cái vũ hội hóa trang của tính tương đối, là tác phẩm
này.
Như vậy trong cuốn Những vần thơ quỷ sứ, chính nghệ thuật tiểu thuyết bị
kết tội. Cho nên, trong toàn bộ câu chuyện này, điều đáng buồn nhất không
phải là bản án của Khomeiny (nó là kết quả của một logic tàn bạo nhưng
chặt chẽ) mà là sự bất lực của châu Âu không bảo vệ và giải thích được
(giải thích một cách kiên nhẫn cho chính nó và cho những người khác) nền
nghệ thuật mang tính châu Âu nhất, là nghệ thuật tiểu thuyết, nói cách
khác, giải thích và bảo vệ nền văn hóa của chính mình. "Những đứa con
của tiểu thuyết" đã bỏ rơi cái nghệ thuật đã rèn đúc nên họ. Châu Âu, "xã
hội của tiểu thuyết", đã tự bỏ rơi mình.
Tôi không ngạc nhiên thấy các nhà thần học Sorbonne7, đám cảnh sát của
cái thế kỷ XVI từng đốt bao nhiêu đống lửa thiêu người ấy, đã làm cho
Rabelais phải khốn khổ, buộc ông phải chạy trốn và giấu mình. Ðiều tôi
thấy đáng ngạc nhiên hơn và đáng thán phục, là việc những người có thế
lực hùng mạnh của thời ông, như hồng y giáo chủ du Bellay, hồng y giáo